Begrijp Chinese staatsmedia: waarom het Volksdagblad geen nieuwsblad is

Er zijn twee kranten die Westerse media graag aanhalen als het om China gaat: het Volksdagblad en de Global Times. De bureaucratische partijtaal en de nationalistische hyperbool zorgen voor veel vermaak en opwinding. Maar veel mensen interpreten het belang van beide verkeerd. Bij de eerste verwacht men te veel nieuws en bij de tweede negeert men de relatieve vrijheid die het heeft. In dit overzicht wil ik uitleggen hoe het medialandschap in de Volksrepubliek in elkaar zit.

Partijpublicaties en persbureau

Toen de Covid-19-pandemie los ging in Wuhan in januari 2020 was er enige verbazing en spot over het feit dat het vrij lang duurde voordat de voorpagina van de belangrijkste krant van China er aandacht aan besteedde. Dit komt omdat partijkranten een specifieke functie hebben: het Volksdagblad (人民日报 rénmín rìbào, People’s Daily) is geen nieuwsblad. Het is een partijkrant.

In de leninistische partijstaat die de Volksrepubliek China is, heeft elk niveau van de bureaucratie een eigen partijcomité. Ook in de periode dat er nog geen internet was, moesten die instructies en richting kunnen geven aan de kaders onder hen, en moesten ze aan de baas laten zien dat ze hard aan het werk waren. Daar voor hebben alle comités van zekere grote een eigen partijkrant.

Het hoogste partijcomité is het Centraal Comité van de Communistische Partij van China (CPC) met momenteel Xí Jìnpíng (习近平) als (algemeen) secretaris. Het Volksdagblad is de spreekbuis van het Centraal Comité. De inhoud van dit dagblad vertegenwoordigt de officiële standpunten van wat vaak simpelweg het Centrum wordt genoemd. Een bericht over een nieuw beleidsinitiatief van Xi Jinping, een ‘opinieartikel’ over de Amerikaanse dreiging, een voorbeeld van geslaagde armoedebestrijding in een modelgemeente en zo verder dienen als instructies aan de partijkaders.

Dit gaat net zo op lokaal niveau. Het partijcomité van de gemeente Peking heeft de Beijing Daily (北京日报 běijīng rìbào), dat van Shanghai de Liberation Daily (解放日报 jiěfàng rìbào), etc. Hierin komen soortgelijke instructies en meningen van het partijapparaat op dit niveau, maar ook verslagen van bijvoorbeeld studiesessies om de laatste wijsheden van Xi Jinping te bestuderen, of de lokale invulling van de nationaal in grote lijnen uiteengezette klimaatplannen. Deze partijkranten dienen dus een specifiek doel in de partijstaat: naar beneden toe zetten ze de lokale interpretatie van de partijlijn uiteen, naar boven toe signaleren ze gehoorzaamheid.

De andere favoriet van de buitenlandse pers, de tabloid Global Times (环球时报 huánqiú shíbào), is inderdaad ook partijstaatseigendom, via het Volksdagblad. Het is echter geen partijkrant. Haar extreme en nationalistische artikelen vertegenwoordigen geenszins een officieel standpunt. Mensen die de krant afdoen als internettrol zitten er echter ook naast. Het lijkt erop dat de hoge heren de krant als uitlaatklep en proeftuin gebruiken voor de extremere suggesties van het havikenkamp. Je kunt hem dus niet negeren.

Wat je wel grotendeels kunt negeren zijn de Engelstalige versies van de partijkranten. Waar de Chinese versies nauwgezet worden gecontroleerd omdat ze de officiële meningen van het relevante partijcomité moeten vertegenwoordigen, zijn de internationale websites en accounts op sociale media vooral bedoeld om de baas te kunnen laten zien dat men in het buitenland ook klikjes krijgt. De stagiaires die mogen tweeten staan mijlenver van de propagandakaders.

Los hiervan staat het staatspersbureau Xinhua (新华 xīnhuá, Nieuw China). De rol van deze organisatie is een combinatie van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) en het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Met op televisie als tegenhanger de CCTV (央视 yāngshì; 中国中央电视台 zhōngguó zhōngyāng diànshìtái, Central China Television), dient deze organisatie om de officiële CPC-versie te verspreiden van wat er is gebeurd in de wereld.

Interne publicaties

Verslaggevers van Xinhua hebben echter nog een tweede rol, eentje waar ze niet mee te koop lopen. Naast de extern gerichte berichtgeving – die vaak gerust propaganda genoemd kan worden – hebben ze ook als taak om interne verslagen te schrijven voor de bureaucratie. In deze functie vervullen Xinhua-correspondenten een taak die in andere landen door ambassadepersoneel wordt waargenomen.

Voorheen was er een enorme verzameling aan interne publicaties die alleen door specifieke groepen partijkaders gelezen mochten worden. Dit betrof speciale kranten en tijdschriften, zelfs boeken, en vertalingen van stukken uit buitenlandse kranten in de nog altijd bestaande Reference News (参考消息 cānkǎo xiāoxī). Het belang hiervan is inmiddels enorm afgenomen, maar de aparte interne verslaggeving voor de partijleiders bestaat nog steeds.

Commerciële media

Tijdens de maoïstische periode volgde de rolverdeling van de media dus het principe van democratisch centralisme (民主集中制 mínzhǔ jízhōng zhì): intern mogen partijkaders democratische over opties nadenken, maar nadat het Centrum een besluit heeft genomen, moet men naar buiten toe loyaal zijn aan de officiële lijn. De rol van de interne media was als ‘publieke’ ruimte voor hen die vertrouwd werden, de externe media diende ter communicatie van de zwart-witte waarheid en instructies over wat daar mee te doen.

Dit veranderde in de periode na 1978. De controle over de pers verzwakte en er kwam zelfs steeds meer commerciële media. Onder druk van marktwerking moesten zelfs partijkranten meebewegen. Hoewel de rol van de partijkranten hetzelfde bleef, ontstond daarnaast een serieuze commerciële pers – binnen zekere grenzen. Alleen de verslaggevers van deze publicaties verdienen de naam ‘journalist’; die van de bovengenoemde categorieën zijn slechts propagandamedewerkers.

De laatste jaren neemt de weinige ruimte die er was echter steeds meer af. Xi Jinping probeert de greep van de Partij over álle media te versterken. Eens geroemde onafhankelijke onderzoeksplatforms zoals de Southern Metropolis Daily (南方都市报 nánfāng dūshì bào) of Beijing News (新京报 xīn jīng bào) zijn al lang gekortwiekt. De meest zichtbare journalistiek gebeurt door financiële platforms zoals Caixin (财新 cáixīn) of relatief loyale kranten als The Paper (澎湃新闻 péngpài xīnwén). Bij belangrijke of gevoelige gebeurtenissen gaat er een bevel uit van Peking dat iedereen de officiële kopij van Xinhua over moet nemen. Daarnaast komen verslaggevers in sommige regio’s lokale partijkaders met maffiagedrag tegen. Industriële ongelukken of zelfs aanvallen op overheidsgebouwen verdwijnen zo in een zwart gat en vallen niet op in het buitenland.

Toen het Centrum in het begin van de pandemie in Wuhan zelf ook moest weten wat er precies aan de hand was en de restricties eventjes verzwakt werden, bleek de potentie van deze commerciële pers. Een handjevol buitenlandse correspondenten kan nooit op tegen een veel groter aantal lokale journalisten, áls die hun werk mogen doen. De belangrijkste scoops van die periode kwamen van Chinese nieuwssites. Maar toen de officiële propagandalijn weer bepaald was, doofde dat uit. De vraag is of het onder de CPC ooit weer terug komt.