De spanning tussen China en Taiwan loopt al een tijdje op. Deze week is Peking een nieuwe campagne begonnen om de psychologische druk op te voeren, genaamd ‘Donderslag 2020’ (迅雷2020, xùnléi 2020). Er zijn al drie gedwongen ‘bekentenissen’ uitgezonden op de staatstelevisie CCTV. In deze video’s zeggen eerder vastgenomen Taiwanezen dat ze spionnen waren voor Taipei en dat ze heel veel spijt hebben van hun verraad aan het ‘vaderland’. Dit is niet de eerste keer dat China op deze manier de mensenrechten schendt van burgers uit landen waar Peking ruzie mee heeft.
Chinese government claims it has foiled ‘hundreds’ of Taiwanese spy plots and accuses suspect of backing Hong Kong protests – SCMP https://t.co/SsageZeAHv
Gedwongen bekentenissen uitgezonden op televisie zijn niet nieuw in China. Het komt bijvoorbeeld ook voor bij partijkaders die zijn aangehouden voor corruptie. Problemen komen er wanneer Chinese media dit ook in het westen doet, waar men dit soort vernedering van verdachten als schending van de mensenrechten ziet. De internationale propaganda-arm van CCTV, CGTN, heeft zijn hoofdkantoor in Londen. Nadat ze een gedwongen bekentenis van de privéonderzoeker Peter Humphrey hadden uitgezonden, kregen ze een boete van Britse mediawaakhond Ofcom. Er loopt ook nog een klacht over een gedwongen bekentenis van Zweedse mensenrechtenactivist Peter Dahlin. CGTN overweegt inmiddels om naar Brussel te verhuizen. De Hongkongse krant SCMP, eigendom van Jack Ma’s Alibaba, kwam ook in opspraak nadat ze meehielpen bij het uitzenden van een gedwongen bekentenis van de boekenverkoper Gui Minhai, ook een Zweedse staatsburger.
Maar China gaat soms nog veel verder. Zo probeerde Peking een voortvluchtig partijlid te pakken te krijgen door zijn Amerikaanse kinderen het uitreizen te verhinderen. In een ander geval werden twee ouders die nog een 16-jarig kind hadden in de VS vastgezet in een hotel om de van corruptie beschuldigde vader van één van hen te overtuigen zich over te geven. Inmiddels is het al vergeten, maar begin deze eeuw waren er een paar geruchtmakende zaken in China waarbij buitenlandse zakenmensen van Chinese komaf tot lange gevangenisstraffen werden veroordeeld in wat waarschijnlijk hoofdzakelijk zakelijke conflicten waren.
Gijzelneming en arbitraire detentie is voor China niet alleen een manier om binnenlandse problemen op te lossen, maar ook een hulpmiddel om diplomatieke druk uit te oefenen. Nadat de Canadese justitie, in reactie op een Amerikaans uitleveringsverzoek, de CFO van Huawei Mèng Wǎnzhōu (孟晚舟) arresteerde, verdwenen twee Canadezen in het Chinese systeem. Voormalig diplomaat en Crisis Group-medewerker Michael Kovrig en organisator van dialogen met Noord-Korea Michael Spavor werden later formeel gearresteerd op verdenking van het schaden van de Chinese staatsveiligheid. Ze zitten nog steeds vast. Hoewel Peking elke aantijging boos afwijst, is het wel duidelijk aan de manier waarop staatsmedia en woordvoerders beide zaken tegelijk noemen dat hun situatie afhankelijk is van de uitkomst van de uitleveringszaak tegen Meng. Het is ook nog altijd niet duidelijk waarom de Chinees-Australische nieuwslezeres Cheng Lei vast zit, hoewel de verslechterende relatie tussen China en Australië misschien wel een rol speelt.
De Taiwanese gevallen deze week moet je ook zo zien. Het eerste slachtoffer, Morrison Lee Meng-chu (李孟居Lǐ Mèngjū) verdween in Shenzhen tijdens de demonstraties in Hong Kong. Zijn ‘spionage’ bestond uit deelname aan en steun voor de protesten, en het nemen van foto’s van de opbouw van troepen van de Gewapende Volkspolitie (PAP) net over de grens. Het tweede slachtoffer, Cheng Yu-chin (鄭宇欽Zhèng Yǔqīn), was een gesjeesde promovendus die in Praag het Belt and Road Initiative (BRI) van Xi Jinping aanprees. Volgens CCTV was hij echter een academicus, een voormalig parlementair assistant van iemand van de Taiwanese regeringspartij, en had hij contact met de Taiwanese vertegenwoordiger in Tsjechië Lee Yun-peng (李雲鵬Lǐ Yúnpéng). Op zich is dat niet vreemd voor een Taiwanees, maar volgens Taipei bestaat Lee Yun-peng helemaal niet, was hij geen academicus, en ook geen parlementaire assistent. De meeste recente gedwongen bekentenis betrof verrassend genoeg twee pro-Peking academici, namelijk Tony Shih Cheng-ping (施正屏Shī Zhèngpíng), and Tsai Chin-shu (蔡金樹Cài Jīnshù). Deze twee zijn voor ‘hereniging’ met China, maar dat heeft ze niet gered. De nationalistische tabloid Global Times gebruikte de gelegenheid juist als waarschuwing dat Taipei zulke overtuiging als dekmantel gebruikt.
Natuurlijk vindt er spionage plaats tussen Taiwan en China. Alleen is het nogal ongebruikelijk om zo openbaar zulke daders aan te wijzen. De foto’s die Lee Meng-chu in Shenzhen zou hebben gemaakt kunnen nooit veel meer hebben getoond dan wat er in die periode al in de westerse pers verscheen. De andere drie – Cheng Yu-chin, Shih Cheng-ping, en Tsai Chin-shu – hielden zich tot hun arrestatie ogenschijnlijk met pro-China activiteiten bezig. Je kunt natuurlijk nooit zeker weten of er niet nog meer achter zit dat Peking liever niet openbaar maakt. Echter, in mijn optiek is deze exercitie vooral weer een poging om politieke signalen af te geven. In de eerste plaats helpt het Peking om de Taiwanese regering als gevaar en tegenstander af te schilderen tegenover de eigen bevolking. Daarnaast is het een methode om Taiwan bang te maken en Pekings boosheid over de recente ontwikkelingen te signaleren. Als Taipei zich weer ‘goed’ gedraagt, dan stopt dit. De manier waarop China dat signaleert, is echter contraproductief. De meeste Taiwanezen, die al kritisch waren op China, zien hun negatieve gevoelens slechts bevestigd. De groep die nog op en neer ging over de Straat van Taiwan zal daarentegen een stuk banger zijn geworden voor het gevaar van willekeurige detentie.
Het is belangrijk dat buitenlanders in China zich bewust zijn van het risico dat ze altijd lopen. Mocht er een ruzie uitbreken tussen jouw land en China, dan ziet Peking je al snel als vertegenwoordiger van je land en loop je het risico om gegijzeld te worden als onderdeel van de diplomatieke strijd.
President Obama erkende het afnemende geopolitieke belang van Europa al met zijn zogenaamde ‘pivot to Asia’. Het zwaartepunt van de internationale politiek is al lang verschoven van de Atlantische naar de Stille Oceaan en de term ‘Asia-Pacific’ gaat al weer een tijdje mee. Sinds kort horen we steeds vaker iets nieuws: de zogeheten ‘Indo-Pacific’. Zelfs Duitsland heeft nu een ‘Indo-Pacific strategy’. De oorzaak is China. De herdefinitie is een poging om de regio uit te breiden tot de volledige omgeving van de Volksrepubliek – inclusief Zuidoost-Azië en het Indiase subcontinent.
The German Government has adopted today policy guidelines on the #IndoPacific region. FM @HeikoMaas: ”The Indo-Pacific region is a priority of German foreign policy. Today’s cabinet decision sets the course for our future relations”. Read more on https://t.co/DIS8JqoOKB
Op deze manier is het niet alleen mogelijk om de reactie op de opkomst van China in Azië binnen één strategie te vatten, maar ook om meer mogendheden bijeen te brengen om weerstand te bieden. Publiekelijk spreekt momenteel alleen de Trump-regering (op onconstructieve en conspirationele wijze) over het gevaar van China’s plannen. Maar los van de vraag of er überhaupt een concreet plan bestaat – ik denk van niet – is het heel veel landen inmiddels achter de schermen wel duidelijk dat het Chinese model negatieve consequenties zal hebben voor de internationale gemeenschap. Ook zonder masterplan delen de Chinese beleidsmakers genoeg etno-nationalistische noties over de China’s natuurlijke superioriteit en centrale rol in Azië dat de hoofdsteden in de regio de noodzaak zien om zich te organiseren.
Één manier waarop dat gebeurd, is door de Quadrilateral Security Dialogue (Quad), een informeel forum voor samenwerking op het gebied van internationale veiligheid tussen Australië, India, Japan, en de Verenigde Staten. De eerste incarnatie van de Quad had maar een kort bestaan, van 2007 tot 2008, maar na toegenomen scepsis over de Chinese intenties is het sinds 2017 weer langzaam op gang gekomen. Voorheen troffen de ministers van de vier landen elkaar slechts tijdens bijvoorbeeld de Algemene Vergadering van de VN of een top van de Zuidoost-Aziatische regionale organisatie ASEAN. Dinsdag 6 oktober was echter de eerste losstaande bijeenkomst van ministers van buitenlandse zaken, in Tokio. Hoewel niet iedereen zich aansloot bij Mike Pompeo’s anti-China-retoriek, was het wel duidelijk dat China op de agenda stond.
Nadat een hoge Amerikaanse ambtenaar zei dat de Quad geen NAVO zou worden, berichtten enkele China-sympathieke media over die uitspraak alsof de VS er juist wel een soort NAVO van wilde maken. Dat is niet het geval. Na het treffen van de vier ministers in Tokio was er niet eens één gezamenlijke verklaring. Maar de toegenomen coördinatie kan wel degelijk gevolgen hebben voor het geopolitieke landschap in de regio. Een expert uit Singapore vroeg zich al af of de afzonderlijke bijeenkomst van de Quad geen gevolgen zal hebben voor de ‘Centrality’ van ASEAN – tot nu toe vinden de meeste toppen in de Indo-Pacific plaats rondom bijeenkomsten van deze groep. Op deze manier proberen de landen in Zuidoost-Azië de regie te houden over de inmenging van de grootmachten. Maar China maakt de regio tot Chefsache. De Indo-Pacifische kijk verandert ook andere dingen. Sinds de dodelijke botsing tussen de Chinese en Indiase legers in Ladakh krijgt Taiwan ook steeds meer publieke aandacht in Delhi. Vanwege de strategische ligging van Taiwan is de toekomst van dat eiland van groot belang voor de toekomst van de ‘Free and Open Indo-Pacific’ die een aantal landen zeggen na te streven.
Het is nog niet te zeggen in welke richting de Quad zich zal ontwikkelen, zeker gezien de steeds grotere uitdagingen waarmee de democratie in zowel India als de Verenigde Staten te kampen heeft. Maar het is duidelijk dat zich nieuwe allianties en coalities aan het vormen zijn in de jonge ‘Indo-Pacific’. Europa kan niet achterblijven. De Duitse strategie is een begin, maar kan niet zonder navolging door de rest van de EU. Een enkele, eenmalige marinereis naar de regio is niet goed genoeg. Als we niet opletten, dan vallen we buiten de nieuwe machtsblokken die nu aan het ontstaan zijn.
Afgelopen dinsdag nam het Taiwanese parlement unaniem twee moties aan van de oppositiepartij KMT, de Chinese Nationalistische Partij (中國國民黨zhōngguó guómín dǎng). De eerste riep de regering op om de Verenigde Staten ervan te overtuigen Taiwan meer te helpen zich te verdedigen tegen de Chinese dreiging. De tweede riep, verrassend genoeg, op tot het herstel van de formele diplomatieke betrekkingen tussen de VS en de Republiek China, die in 1979 verbroken werden. Sommige commentatoren zien hier een grote breuk in de Taiwanese politiek in. Ik niet. Hoewel de KMT zeker enige risico loopt de relatie van de partij met Peking te beschadigen, is deze politieke manoeuvre in werkelijkheid geen grote verandering van de status quo.
‘The KMT may also have its eyes on trying to create strategic splits in the pan-Green camp. While [presenting them in English] as an act of bipartisanship, the KMT has also framed the proposals as an attack on the Tsai administration’s foreign policy. ’ https://t.co/KnoJoImdkI
De voortdurende neergang in de peilingen van de KMT baart de rap verouderende partij al langer zorgen. De meeste jonge Taiwanezen hebben geen trek in de partij, die niet alleen een erfenis van onpopulair ROC-Chinees nationalisme heeft, maar ook nog altijd de smet van de moorddadige dictatuur op Taiwan met zich meedraagt. De pro-Chinese neigingen van de partij schrikken de kiezer af. Tegelijkertijd heeft de partij minder nut voor Peking nu het al zo lang niet aan de macht is. Na het zware verlies van de populistische presidentskandidaat Han Kuo-yu (韓國瑜Hán Guóyú) in januari werd Johnny Chiang Chi-chen (江啟臣Jiāng Qǐchén) verkozen tot interimvoorzitter. Hij heeft enkele pogingen ondernomen om de KMT te hervormen en meer jongeren aan te trekken. Zijn poging om de partij’s impopulaire Consensus van 1992 (Één China) te vervangen is echter mislukt. Ondertussen zijn conservatieve Groot-China-nationalisten zoals oud-president Ma Ying-jeou (馬英九Mǎ Yīngjiǔ) steeds luider aanwezig. De voorzitter moet iets.
Naast een poging om nog iets van hervormingsgezindheid uit te stralen, kun je de twee moties dan ook zien als een tactiek van Chiang om de regering een hak te zetten en het regeringskamp te splijten. Minister van buitenlandse zaken Jaushieh Joseph Wu (吳釗燮Wú Zhāoxiè) zei eerder in een interview met het Amerikaanse NPR dat Taiwan momenteel geen herstel van formele betrekkingen met de VS nastreeft. Hoewel dit begrijpelijk is gezien de precaire situatie in de Straat van Taiwan en de onwaarschijnlijkheid dat Washington de ambassade in Peking wil sluiten, is het ook een doorn in het oog van de radicalere Taiwanese nationalisten (‘diep-Groen’) in het kamp van regeringspartij DPP (Democratische Vooruitgangspartij, 民進黨mínjìndǎng) dat Taipei het niet eens probeert. De KMT zelf viel deze opmerking van Wu eerder ook al aan. Alleen steekt deze ‘pro-Amerikaanse’ campagne een beetje raar af bij de recente KMT-campagne tegen de beslissing van President Tsai om ‘gevaarlijk’ Amerikaans varkensvlees toe te laten in een poging blokkades voor een vrijhandelsverdrag uit te de weg te ruimen.
Daarnaast kun je het zelfs ook zien als cadeautje voor een deel van het conservatieve KMT-kamp (‘diep-Blauw’). De motie gaat namelijk niet in tegen het Één-China-Beleid dat de Republiek China formeel ook nog heeft. Hoewel de gewone Taiwanezen zelf ‘Republiek China’ (ROC) vooral als formele naam van de Taiwanese staat zien, moet Taipei nog vasthouden aan de formele claim in de grondwet dat de ROC het enige ‘echte’ China is. Niet alleen heeft Peking geen betrekkingen met landen die Taipei erkennen, maar wanneer een land de Volksrepubliek erkent, dan verbreekt Taiwan ook zelf actief de relatie op basis van dit Beleid. Als Taiwan die claim opgeeft, dan zou Peking dat namelijk interpreteren als formele onafhankelijkheidsverklaring, een casus belli volgens de Anti-Afscheidingswet. Tegelijkertijd bestaat er nog een kleine (meestal bejaarde) groep KMT-prominenten die nog werkelijk het idee van de ROC als het echte China aanhangen. De moties doen ook hun een plezier.
De reden dat het parlement beide moties unaniem heeft aangenomen, heeft te maken met het feit dat beide kampen uiteindelijk voor het versterken van de ‘Republiek China’ zijn (of, zeker in het geval van het pro-Peking deel van de KMT, moeten doen alsof), ondanks het feit dat ze verschillende definities van de ‘ROC’ hanteren. Daarnaast is de motie die oproept tot Amerikaanse steun voor de verdediging van Taiwan zeker nu erg relevant. Eerder schreef ik al dat Europa nu na moet gaan denken over het risico van een Chinese invasie van Taiwan. Tot nu toe is Taiwans verdediging vooral afhankelijk van de VS. Verdere versterking van deze band is hard nodig.
De Chinese dreiging neemt onverminderd toe. Een voorbeeld van het soort taalgebruik is de reactie op de moties van het Kantoor voor Taiwan Zaken (TAO) van de Chinese Staatsraad. Na eerst vooral de regeringspartij DPP aan te vallen, stelt de woordvoerder dat: ‘Elk woord en elke daad die in strijd zijn met het Één-China-Principe of de fundamentele belangen van het Chinese Volk beschadigen, zullen op de resolute tegenstand van het geheel van de zonen en dochters van het Chinese ras stuiten.’ (任何违背一个中国原则、损害中华民族根本利益的言行，都将遭到全体中华儿女的坚决反对。) Bloomberg had vandaag een goed stuk over de steeds toenemende invasiedreiging. Taiwan heeft dit jaar al €755 miljoen uitgegeven aan het tegengaan van de scherp toegenomen plaagstoten van de Chinese luchtmacht. De druk neemt toe.
A map of potential invasion beaches in Taiwan that China could target during the period in spring the crossing of the Taiwan Strait is feasible: https://t.co/yzt4kneLSI
Normaal is de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een van de belangrijkste momenten op de diplomatieke kalender. De samenkomst van zoveel leiders in New York is een uitgelezen kans voor uitwisseling en promotie. Voor veel kleine landen is het bovendien de enige plek waar ze de rest van de wereld kunnen treffen. Nu het westen steeds duidelijker een minderheid is in de wereld, moet ook Europa aan de bak. Vanwege de Covid-19-pandemie vond het dit jaar online plaats. Ook de rivaliserende toespraken van Donald Trump en Xí Jìnpíng (习近平) waren een videoboodschap.
At online UNGA, Trump attacks China over Covid ‘plague’ as Xi urges collaboration in virus fight – The Guardian https://t.co/bueLCpbnPS
Trump gebruikte zijn spreektijd vooral om China hard aan te vallen. Dat zo’n toespraak aan de hele wereld voor een groot deel over China gaat, geeft aan welke prioriteit het conflict heeft in Washington. Zijn harde taalgebruik – het discriminerende ‘China virus’; en ‘we must hold accountable the nation which unleashed this plague onto the world: China.’ – zal weinig vrienden maken, des te meer omdat zijn pochen over Amerikaans succes niet geloofd wordt. De uithalen naar het VN-systeem en de Iran-deal herinneren de rest er slechts aan dat er een nationalistische stroming is in de Verenigde Staten die nooit veel op heeft gehad met internationale organisaties.
Dat biedt ruim baan aan Xi Jinping om China te presenteren als een verantwoordelijk land in zijn toespraak. Door slechts indirect te verwijzen naar de VS en China vooral de positioneren als welwillend ontwikkelingsland dat anderen graag mee laat profiteren van zijn nieuwgevonden rijkdom, schets Xi een beeld van de Volksrepubliek dat waarschijnlijk aantrekkelijker is voor de aanwezige wereldleiders dan de arrogante bombast van Trump. Dat wil niet zeggen dat iedereen de woorden voor waar aanneemt. De buurlanden weten de waarheid op de grond maar al te goed als China claimt niet expansionistisch te zijn. Maar we moeten de invloed van zo’n beeld op de bijna 200 lidstaten van de VN niet onderschatten. Niet elk land heeft de capaciteit of interesse om een helder beeld van Peking te vormen. Afkeer van China kan prima samengaan met afkeer van het Westen. Ondertussen groeit de Chinese invloed in het VN-systeem rap, onder andere door corruptie in de VN en Europa, en in Afrika. Bovendien moet je de claim dat Peking het internationale systeem niet omver wil werpen maar slechts hervormen zien in het licht van een ideologie die niet ruim baan maken voor China’s ‘natuurlijke’ opkomst pas ziet als revisionisme.
Als redelijke wereldleider blijft dan nog de Franse president Macron over. Hij ging ruim over zijn tijd, maar moest dan ook veel zeggen. Behalve een verwerping van rommelige Amerikaanse pogingen om de rest van de wereld te dwingen de sancties tegen Iran te herstellen, bekritiseerde hij de VS en China voor het lamleggen van de Veiligheidsraad met hun vete. Er is te veel gaande in de wereld om alles stil te leggen voor die rivaliteit. Ook riep hij op tot een internationale missie naar Xinjiang, een echo van een soortgelijk verzoek tijdens de recente EU-top met Xi Jinping.
Europa kan zich niet veroorloven om op de achtergrond te blijven tijdens de oplopende geopolitieke spanningen. Macron vraagt terecht aandacht voor de problemen die de twee grootmachten veroorzaken met hun rivaliteit. Maar veel van de klachten die Amerika heeft over China, die zou Europa ook moeten hebben – of die heeft Europa al. Inmiddels breidt de oppressie van de Oeigoeren zich ook al weer uit naar de ‘luie’ Tibetanen. Het is de zaak om Peking niet weg te laten komen met mooi-weer-toespraken terwijl ze op de grond gewoon doorgaan met hun problematische activiteiten, zowel in plekken als Xinjiang als over de grens.
Terwijl een paranoïde China steeds meer zelfverzekerdheid in het eigen systeem uitstraalt, komen er geluiden uit Peking dat het ‘Taiwanese vraagstuk’ niet oneindig lang onopgelost kan blijven. We hoeven niet gelijk morgen een invasie van Taiwan te verwachten. Maar het risico op ongewilde escalatie stijgt. Bovendien moet voor het honderdjarig bestaan van de Volksrepubliek in 2049 de ‘Chinese Droom van de Grootse Herrijzenis van het Chinese Volk’ bereikt worden. Daartoe behoort ook de annexatie van Taiwan. Peking moet er een keer me beginnen.
China-US tensions: new propaganda video of PLA Air Force ‘attack’ on American airbase in Pacific uses footage from Hollywood movies – SCMP https://t.co/o5AbSeBViI
Mijn Twitter-draadje van de dag vat de recente dreigementen aan Taiwan samen.
De spanning neemt toe, onder andere door gestegen Chinese zelfvertrouwen in het eigen kunnen. Het Volksbevrijdingsleger moderniseert snel. Peking is nu een speler om rekening mee te houden in de wereld. Vanuit het Chinese perspectief lijkt het Westen in neergang. Ook wordt het steeds duidelijker dat ‘vreedzame hereniging’ (和平统一hépíng tǒngyī, lees: annexatie à la Hong Kong) onmogelijk is. Taiwan, al sinds 1895 van China gescheiden, heeft een eigen identiteit en wil helemaal niet bij China horen. Dus stijgt de roep uit nationalistische en militaristische hoek om wǔtǒng (武统), ‘hereniging door [militair] geweld’. Volgens de Chinese ‘anti-afscheidingswet’ is gedwongen ‘hereniging’ gerechtvaardigd als er geen hoop meer is op vreedzaam samengaan.
Er is recent een opleving in China van agressieve propaganda tegen Taiwan. Op internet zie je af en toe zelfs nationalisten met de genocidale uitdrukking ‘bewaar het eiland, bewaar de mensen niet’ (留岛，不留人liú dǎo, bù liú rén) – m.a.w. blaas de boel op en neem daarna het dode eiland in. Belangrijker zijn de militairen in de nationalistische bubbel van het Volksbevrijdingsleger, dat al decennia oefent op invasie. De afgelopen dagen test de Chinese luchtmacht met hoge frequentie de Taiwanese ‘Air defence identification zone’ (ADIZ). Het risico op escalatie neemt hierdoor toe. Een onverhoopte botsing of gebruik van geweld tijdens een ontmoeting tussen jachtvliegtuigen zou onder huidige omstandigheden explosiever zijn dan bijvoorbeeld het ‘Hainan Island incident’ tussen de VS en China in 2001.
Maar ook belangrijk is dat het Chinese geduld met Taiwan op is. Ik verwacht dat de hardliners in defensie graag concrete acties willen zien in de komende jaren. Dat hoeft niet gelijk een volwaardige invasie te zijn. De risico’s zijn daarvoor nog te groot. De Indiase problemen in de Himalayas zijn één voorbeeld van een alternatief. We kunnen ook ter inspiratie kijken naar de manier waarop Rusland bezig was in Georgië en een stuk van Oekraïne heeft geannexeerd. Een recente video van Deutsche Welle bespreekt drie mogelijke scenarios: hybride oorlogsvoering om Taiwan te verzwakken, inname van afgelegen eilanden van Taiwan volgens de Krim-methode, of plotselinge invasie van Taiwan zelf.
De hybride oorlogsvoering tegen Taiwan is al deels aan de gang. Chinese cyberaanvallen zijn aan de orde van de dag. Propaganda in omgekochte Taiwanese media of daarbuiten heeft als doel de Taiwanezen defaitistisch te maken. Ik verwacht dat deze druk langzaam opgevoerd zal worden. Er zijn veel mogelijkheden, los van conventionele invasie. Intimidatie van de kwetsbare verbindingen van eilandstaat Taiwan met de rest van de wereld zou de economie schade kunnen berokkenen zonder dat daarvoor een sluitende blokkade nodig is. China zou kunnen eisen dat we ons Één-China-Beleid meer in lijn brengen met hun beperktere Één-China-Principe en alle handel stilleggen. De kleine eilanden Kinmen (Quemoy) en Matsu liggen vlak voor de Chinese kust en zijn praktisch onverdedigbaar. In de Zuid-Chinese Zee controleert Taipei de lastig te verdedigen Pratas-eilanden (Dongsha). De Chinese maritieme militie valt de Taiwanese kustwacht al lastig, en er is genoeg mogelijkheid voor meer rotzooi. Ook het uiteindelijk grootste gevaar – invasie – is in crisissituaties niet ondenkbaar en het is niet duidelijk of het Taiwanese leger in goede staat is.
Europa en Nederland moeten nu na gaan denken over dit vraagstuk. Een Chinese overname van Taiwan zou niet alleen een humanitaire tragedie zijn met het risico dat Taiwans stedelijke gebied Syrische karakteristieken krijgt, het zou ook een geopolitieke aardverschuiving betekenen. Regionale dominantie door China is dan gegarandeerd met Japan en de beide Korea’s opgesloten in Noordoost Azië. Als we dat niet willen, dan is het belangrijk nu al signalen af te geven aan China. Een verder stilgehouden oproep van een woordvoerder voor de Europese dienst voor extern optreden (EDEO, ook: EEAS) om de situatie niet te escaleren is niet goed genoeg. Daarnaast is het de zaak te plannen voor het ondenkbare. Hoe reageert Brussel of Den Haag als China een Krim-scenario op Kinmen los laat? Bij een invasie van Taiwan is het te verwachten dat een wereldoorlog uitbreekt waarin de Verenigde Staten en Japan te hulp schieten. Wat doen wij? Als we wegens gebrek aan expeditionaire krijgsmachten niks in Oost-Azië kunnen (of willen) doen, zijn we dan in staat om in ieder geval de Amerikaanse afschrikking van Rusland in Europa over te nemen terwijl Washington elders druk bezig is? Het jaar 2049 komt steeds dichter bij, Peking wordt steeds agressiever. Zijn we er klaar voor?
De ‘internationale gemeenschap’ is altijd al breder geweest dan het Westen. Nu meer een meer landen rijker worden kunnen we het echter niet zo makkelijk meer negeren. De recente acties van Peking maken dat nog maar weer eens duidelijk. De spanningen tussen China en de Verenigde Staten lopen op. De Volksrepubliek, in reactie daarop, overtuigd van de superioriteit van haar systeem en bang voor de kwetsbaarheid van de Chinese opkomst, probeert Europa los te weken van de VS, maar heeft ons niet per se nodig. Peking gaat namelijk ondertussen rustig door met het werken aan een meerderheid in de internationale gemeenschap door zich te richten op landen die nooit heel erg pro-Westers zijn geweest. Het is tijd dat we bewust worden van het feit dat de westerse landen een numerieke minderheid zijn.
‘On a joint statement by the two ministers, Wang said it has interpreted the common position of China and Russia on almost all international issues, showing the two countries have become the key stabilizers in the current international landscape.’ https://t.co/fwkGqQFLAV
Gisteren vond de videotop plaats tussen de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平), Duitse bondskanselier Angela Merkel, Raadspresident Charles Michel en Commissiepresident Ursula von der Leyen. Zoals verwacht is er niet veel concreet resultaat. Naast de ondertekening in Peking van een overeenkomst gesloten in november 2019 over de wederzijdse erkenning van ‘beschermde geografische aanduidingen’ (denk: champagne), ging de meeste aandacht uit naar hoopvol en waarschuwend geluid over de immer vertraagde investeringsovereenkomst tussen Europa en China, en Xi Jinpings nieuwe slogan voor de relatie: de Vier Volhouden.
‘At the same time, officials are clearly struggling to show some results of their efforts, including trumpeting once again on Monday an agreement on the protection of geographical indications for gourmet foods and beverages that was signed last year.’ https://t.co/Qe3jesXE0M
Dat kan niet verbloemen dat de belangrijke issues niet veel vooruitgang laten zien. Er is nog weinig vooruitgang op het gebied van de investeringsovereenkomst die voor het einde van het jaar gesloten zou worden. Het verslag van de SCMP wijst erop dat Merkel als enige positief leek, benadrukkend dat de politieke wil aan beide kanten aanwezig is. Het verslag van de DPA richt zich op Brussels waarschuwing dat China echte concessies moet doen om resultaat te bereiken. Echter, het is Europa dat de overeenkomst wil om iets van China te krijgen. Peking heeft al toegang tot de EU, en kan wel wachten. Om toch nog maar iets concreets te hebben werd in Peking de overeenkomst voor erkenning van beschermde geografische aanduidingen — al overeengekomen in november 2019 — formeel ondertekend.
De Europese kant noemde inderdaad de zorgen over mensenrechten — vooral de situaties in Xinjiang en Hong Kong — en vroeg zelfs om observatiemissie naar Xinjiang, maar van de Chinese kant leidde dat slechts tot een verklaring van Xi dat er niet één weg naar de ontwikkeling van mensenrechten is. Volgens WSJ wees hij vervolgens op de problemen in Europa. De Chinese kant gaat ondertussen vrolijk door om de relatie met Europa te gebruiken voor hun oproep (aan/tegen Amerika) om de multilaterale orde te beschermen. Xi Jinping kwam met een nieuwe catchy slogan, de Vier Volhouden (4个坚持sì ge jiānchí):
‘openheid en samenwerking’ (开放合作kāifàng hézuò, openness and cooperation);
‘multilateralisme’ (多边主义duōbiān zhǔyì, multilateralism); en
‘dialoog en overleg’ (对话协商duìhuà xiéshāng, dialogue and consultation).
Dit zijn natuurlijk mooie woorden en we zullen ze zeker nog vaker terughoren, alleen is het probleem voor China niet alleen dat beide kanten er een andere invulling aan geven, maar ook dat de Europese leiders steeds minder boodschap hebben aan mooie woorden uit Peking terwijl concrete actie uitblijft. Het fundamentele verschil in waarden en normen is een structurele blokkade. China’s schizofreen, ‘pessoptimistisch’ nationalisme zorgt voor een geloof in de superioriteit van het huidige systeem en angst voor verzwakking ervan door buitenlandse mogendheden. Een investeringsovereenkomst die werkelijk tot een gelijk speelveld zou leiden vereist concessies die de aard van dat systeem zou veranderen en juist die elementen aantasten die de Partij als kracht ziet. China heeft al brede toegang tot de Europese markt — het is de EU die het akkoord met China wil om ook iets terug te krijgen. Maar goed, we hadden vanochtend wel mooi een overdaad aan Europese en Chinese vlaggen op de voorpagina’s van de Chinese partijkranten.
Volksdagblad (Rénmín Rìbào)
Dagblad van het Volksbevrijdingsleger （Jiěfàngjūn Bào)
Het sluitstuk van de China-agenda tijdens het Duitse raadsvoorzitterschap had een grote top in Leipzig moeten zijn op maandag 14 september tussen alle Europese regeringsleiders en de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平). Vanwege de pandemie gaat dat niet door — hoewel dat ook wel een mooi excuus is nu de situaties in Hong Kong en Xinjiang een vrolijke groepsfoto met de partijbaas wat ongemakkelijk zou maken. In plaats daarvan hebben we vandaag een digitaal treffen tussen Xi Jinping, Duitse bondskanselier Angela Merkel, Commissiepresident Ursula von der Leyen, en Raadspresident Charles Michel. De Engelstalige media beschrijven het als een kritiek moment in de relatie na het mislukte Europabezoek van minister van buitenlandse zaken Wáng Yì (王毅) begin deze maand.
‘Concern over China’s behavior and how reliable a partner it can be for Europe is not only felt at a Brussels level. “2020 has definitely led to member states finding China more disagreeable”, said a European diplomat […].’ https://t.co/F9gSHWsPDi
De stemming in Europa is aan het omslaan. Het kille ontvangst van minister Wang was slechts het gevolg van een trend die al langer bezig is. De Kamer van Koophandel van de Europese Unie in China spreekt zich tegenwoordig regelmatig uit over de groeiende obstakels voor Europese bedrijven in het land. Europese regeringen zien China steeds meer als systeemrivaal. De Europese publieke opinie is sinds het begin van de pandemie negatiever over China. Na jaren van loze beloften en mooie woorden uit Peking zijn de beleidsmakers het langzaam zat aan het worden.
‘Wuttke said the summit will be “decisive in order to see how far and how much political capital can be spent in order to get this investment agreement to conclusion before the end of the year.”’ https://t.co/JjQUDoyVjc
Het werkt daarom misschien wat vervreemdend om vervolgens in de Chinese staatsmedia allerlei positieve berichten te lezen over de verhoudingen tussen Peking en Europa. Voor de top vandaag schreef de Chinese ambassadeur bij de Europese Unie Zhāng Míng (张明) een opinieartikel in SCMP waarin hij Europa opriep haar belangen objectief te zien en voor samenwerking te kiezen. De pers heeft hetzelfde positieve verhaal. Een commentaar in staatspersbureau Xinhua stelde dat China en Europa meer met elkaar gemeen hebben dan de verschillen doen suggereren, en dat samenwerking veel op kan leveren als beide kanten elkaars ‘legitieme en kernbelangen’ respecteren. Zelfs het nationalistische tabloid Global Timesvolgt al tijden een soortgelijke lijn in haar hoofdredactionele commentaren.
Zulke stukken volgen doorgaans dezelfde logica. Het echte gevaar voor de internationale gemeenschap bestaat uit de agressieve tactieken van hegemonisch Amerika. Europa en China hebben weliswaar enkele fundamentele verschillen, maar dat is alleen maar logisch wanneer de politieke systemen zo verschillend zijn. Het is te verwachten dat het westerse Europa af en toe lippendienst moet bewijzen aan enkele Amerikaanse prioriteiten, zolang Brussel er maar voor zorgt dat ze de Verenigde Staten maar niet achterna gaat. Men kan dan verder op basis van het dictum ‘zoek gemeenschappelijke grond, zet verschillen opzij’ (求同存异qiú tóng cún yì). Deze aanpak doet mij onmiddellijk denken aan de klassieke eenheidsfronttactiek van de Partij: middenkrachten voor je winnen opdat je kunt focussen op de grootste uitdaging van het moment.
De gemiddelde Chinees zou zich verwonderen over de opwinding in het Westen over de prozaïsche Afdeling voor Eenheidsfrontwerk (United Front Work Department, 统一战线工作部tǒngyī zhànxiàn gōngzuòbù, afgekort: 统战部tǒngzhànbù) van de Communistische Partij van China (CPC). Na decennia van institutionalisering is er een complexe bureaucratie ontstaan met uiteenlopende verantwoordelijkheden die op lokaal niveau kunnen bestaan uit theedrinken met de abt van de boeddhistische tempel in het dorp. Oorspronkelijk verantwoordelijk voor alle personen en krachten buiten de Partij, de Afdeling is echter de organisationele incarnatie van een belangrijk theoretisch concept van het maoïsme. Dit is de eenheidsfronttactiek.
De beste manier om de bijdrage van het maoïsme aan het marxisme-leninisme samen te vatten is ‘flexibiliteit’. Dit vindt onder andere uiting in de beroemde ‘sinificatie’ van het marxisme. Maar de belangrijkste ‘innovatie’ lost het probleem op dat veroorzaakt was door de verwachting van Marx dat simplistische series van contradicties elkaar vanzelf op hadden moeten volgen. Dat bleef uit. Lenin droeg het idee van de ‘voorhoedepartij’ bij. Mao een aanpak die die partij kan gebruiken. Volgens Mao zijn er namelijk op elk moment in de geschiedenis veel contradicties tegelijkertijd actief. Het komt erop aan om de belangrijkste, de ‘hoofdcontradictie’ (主要矛盾zhǔyào máodùn) te identificeren. Zo rechtvaardig je het om eerst de vrije markt te ontwikkelen terwijl je nog steeds claimt communisme na te streven op de lange termijn. In politiek en diplomatiek ga je die hoofdcontradictie te lijf met de eenheidsfronttactiek: isoleer de belangrijkste vijand door ieder ander aan jouw kant te krijgen. Als die verslagen is, richt je je op wie nu de belangrijkste vijand is.
In de burgeroorlog tussen de CPC en de Chinese Nationalistische Partij (KMT) uitte zich dat door het leiderschap rond President Chiang Kai-shek (蔣介石Jiǎng Jièshí) aan te wijzen als vijand, de rest van de partij en staat als natuurlijke supporters, en het maatschappelijk middenveld als weifelende middengroep. Het is het doel om de vijand te verslaan door de wil en steun van de natuurlijke supporters te verzwakken en de weifelende middengroep tot jouw bondgenoot te maken. De echte winnaar van de Chinese burgeroorlog was niet de CPC maar de ‘Nieuwe Democratiebeweging’, waarin de CPC zogenaamd slechts een leidende rol op zich nam. Echter, na afloop kwam een ander belangrijk kenmerk van de eenheidsfronttactiek naar voren: geschiedenis beweegt zich voort door continu opeenvolgende contradicties. Als de ene hoofdcontradictie verdwenen is, dan volgt de nieuwe. Prompt werden de oude bondgenoten in de Nieuwe Democratiebeweging het nieuwe doelwit.
Het is overduidelijk uit de Chinese staatsmedia dat de Verenigde Staten momenteel de hoofduitdaging is van Peking. Zelfs als het gaat over de problemen met Australië, India of Taiwan, dan beschuldigt men Washington van opruiing en de desbetreffende landen zich tot handlanger van Amerika te maken. Dat is ook continue de waarschuwing in de commentaren over Europa: Brussel moet zich onafhankelijk van Amerika opstellen. Verder bewijs komt uit het feit dat men heel schappelijk doet over Europese kritiek op China en maatregelen om daar iets tegen te doen. De eerder genoemde spreekwijze ‘zoek gemeenschappelijke grond, zet verschillen opzij’ (求同存异qiú tóng cún yì) is perfect voor eenheidsfrontwerk: Peking moet nu de natuurlijke supporters van de VS en de weifelende middenkrachten aan haar kant krijgen. Daarbij kan men veel door de vingers zien.
Dit betekent ironisch genoeg dat — terwijl de spanningen verder oplopen — Europa best veel speelruimte heeft. Vanwege tactische en ideologische redenen zal de Chinese staatspers onwelgevallige geluiden uit Europa sneller wegverklaren. Één manier om Amerika te isoleren is te doen en schrijven alsof dat al het geval is. Peking beroept zich graag op de internationale consensus op gebied van coronabestrijding, Één-China-Beleid, sancties op Iran en zo verder om te doen alsof Washington nu al alleen staat. Een top met Europese leiders is niet alleen nuttig voor de concrete uitkomsten, maar ook in deze propagandastrijd. Dat het China vooral gaat om het gevoel te creëren dat Amerika geïsoleerd is, betekent echter ook dat er substantieel niet veel toezeggingen zullen komen. De tijdelijke vriendelijkheid naar Europa (en Japan) toe dienen om het systeem in China te beschermen, niet om het te veranderen. Daarnaast kan Europa maar beter het lot van de voormalige democratische bondgenoten van de CPC in het oog te houden. Nadat ze hun nut hadden gediend werden ze gecastreerd en verloren ze hun onafhankelijkheid. Wanneer de ene vijand verslagen is, dan is het tijd om af te rekenen met de volgende.
Toen de Taiwanese president Tsai Ing-wen (蔡英文Cài Yīngwén) op de nationale dag stelde dat de Republiek China (Taiwan) en de Volksrepubliek China niet ondergeschikt zijn aan elkaar en opriep tot dialoog,3Tsai Ing-wen, ‘President Tsai delivers 2021 National Day Address’, Office of the President, Republic of China (Taiwan), 10 oktober 2021. zei China dat enkel een terugkeer naar het één-Chinaprincipe en de ‘Consensus van 1992’ van haar voorganger Ma Ying-jeou (馬英九Mǎ Yīngjiǔ) contact mogelijk kon maken.
Beide gebeurtenissen betreffen termen die erg precies komen, maar buiten Taiwanexperts om vaak niet goed begrepen worden. Hierdoor gaan commentatoren soms onverhoeds mee met Chinese pogingen om verbale terreinwinst te boeken.
In dit stuk leg ik daarom de verschillen uit tussen China’s eigen ‘principe’ en het per bilaterale betrekking verschillende ‘beleid’, en waarom de ‘Consensus van 1992’ niet uit 1992 komt en geen consensus is.
Één China
Volgens de huidige regering in Peking hield de Republiek China (ROC, 中華民國zhōnghuá mínguó) op te bestaan toen Máo Zédōng (毛泽东) op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek China (PRC, 中华人民共和国zhōnghuá rénmín gònghéguó) uitriep: China wordt sinds die datum vertegenwoordigd door de PRC, die alle rechten van de oude ROC erfde.
Taiwan was van 1895 tot 1945 een Japanse kolonie, nadat het Qing-keizerrijk de voormalige VOC-kolonie permanent afstond met het Verdrag van Shimonoseki. In 1945 nam de ROC het in bezit.4Voor de geschiedenis van wat toentertijd nog geen oncontroversieel feit was, zie: Lin Hsiao-ting, Accidental State: Chiang Kai-Shek, the United States, and the Making of Taiwan Cambridge, MA: Harvard University Press, 2016. Na verlies in de Chinese Burgeroorlog vluchtten KMT-leider Chiang Kai-shek en zijn volgelingen naar het eiland – één miljoen Vastelanders (外省人wàishěngrén)5Dominic Meng-Hsuan Yang, The Great Exodus from China: Trauma, Memory, and Identity in Modern Taiwan, Cambridge: Cambridge University Press, 2021, blz. 63. die bij de zes miljoen Taiwanezen (本省人běnshěngrén) kwamen.
Vanuit de ‘tijdelijke hoofdstad’ Taipei claimde het restant van de Chinese Nationalisten dat de nieuwe staat6Ik leg elders uit hoe de ROC-op-Taiwan eigenlijk een hele nieuwe staat was: Sense Hofstede, ‘Taiwan’s democratic journey and stabilising national identity’, 9DASHLINE, 9 december 2020. die ze op de Japanese koloniale fundamenten met Amerikaanse hulp opbouwden nog steeds de ROC was, en bovendien de enige rechtmatige regering van héél China. De Chinese Communisten claimden echter dat het rechtmatig onderdeel was van de Volksrepubliek en nog op bevrijding wachtte.
Het is nu nog officieel beleid aan beide kanten van de Straat van Taiwan dat er slechts Één China is en dat de eigen staat die vertegenwoordigt. Hierbij verwijst men naar de verklaringen van Caïro en Potsdam uit 1943 en 19457‘World War II Conference Declarations’, Taiwan Documents Project. – hoewel dat slechts verklaringen waren waarin de geallieerde leiders ‘Formosa’ toewezen aan China – en Taipei naar het vredesverdrag van San Francisco uit 19518‘San Francisco Peace Treaty’, Taiwan Documents Project. – waarmee Japan slechts de soevereiniteit over Taiwan op gaf zonder een nieuwe eigenaar aan te wijzen. Wanneer een land formele diplomatieke betrekkingen aangaat met het ene ‘China’, dan breekt het andere ‘China’ de relatie af.
Sinds het begin van de democratisering is deze claim voor Taipei steeds meer slechts een formaliteit. Voor de gemiddelde Taiwanese burger betekent ‘status quo’ onafhankelijkheid van de PRC en duidt ‘onafhankelijkheid’ op het afschaffen van de ROC.9zie: Sense Hofstede, ‘Wat bedoelen Taiwanezen met “onafhankelijkheid” en “status quo”?’. De jurisdictie van de ROC is met de grondwetswijzing van 199110Pasha L. Hsieh, ‘The Taiwan Question and the One-China Policy: Legal Challenges with Renewed Momentum’, Die Friendens-Warte, vol. 84, nr. 3, 2009, blz. 59–81. praktisch beperkt tot wat we nu afgekort ‘Taiwan’ noemen.11Sommige rechtsgeleerden, zoals de Nederlandse EU-jurist Werner Somers, concluderen dan ook dat de Taiwan als ROC al een onafhankelijke staat is. Zie: ‘Promotie: Taiwan: onafhankelijke staat of afvallige Chinese provincie?’, Open Universiteit, 4 november 2020. Maar het opgeven van de claim op ‘China’ zou voor Peking een casus belli zijn.
Principe
Peking houdt namelijk nog wel vol overtuiging vast aan het standpunt dat Taiwan onherroepelijk onderdeel is van China.12Taiwan Affairs Office and the Information Office of the State Council, ‘The One-China Principle and the Taiwan issue’, People’s Daily. Dit is het zogeheten ‘één-Chinaprincipe’ (一个中国原则yī ge zhōngguó yuánzé, afgekort: 一中原则yī zhōng yuánzé; One China Principle). Volgens dit principe is er één China, dat China is de Volksrepubliek China, en Taiwan behoort daar ook toe.13中国政府门户网站, ‘一个中国原则’, The Central People’s Government of the Republic of China. In China mag je dan ook niet spreken over ‘China en Taiwan’, maar praat je over het ‘Chinese Vasteland’ (中国大陆zhōngguó dàlù) en ‘China’s Taiwan’ (中国台湾zhōngguó táiwān).14Anne-Marie Brady, ‘Unifying the Ancestral Land: The CCP’s “Taiwan” Frames’, The China Quarterly, vol. 223, September 2015, blz. 787–806.
Volgens deze formulering kan Taiwan bijvoorbeeld niet lid worden van de Verenigde Naties (VN), ook niet als Republiek China. Dit vormt een contrast met Korea. Seoel en Pyongyang claimen beide het ‘echte’ Korea te vertegenwoordigen, met soevereiniteit over het hele schiereiland. Toch is Zuid-Korea gewoon lid van de VN als de Republiek Korea (ROK) en Noord-Korea als de Democratische Volksrepubliek Korea (DPRK).
Peking probeert daarentegen het internationale bestaan van Taiwan als onafhankelijke entiteit compleet onmogelijk te maken. Het stelt ook onterecht dat Resolutie 2758 van de Algemene Vergadering het één-Chinaprincipe ondersteunt,15Jessica Drun en Bonnie S. Glaser, ‘The Distortion of UN Resolution 2758 and Limits on Taiwan’s Access to the United Nations’, The German Marshall Fund of the United States, 24 maart 2022. terwijl deze motie uit 1971 slechts bepaalde dat de VN-zetel van China aan de Volksrepubliek toehoort en niet aan ‘de vertegenwoordigers van Chiang Kai-shek’.16Dit was een bewuste keuze. Voorstellen om de status van Taiwan expliciet te benoemen werden afgewezen om een compromis te bereiken tussen voorstanders van een aparte zetel voor ROC-Taiwan en voorstanders van erkenning dat Taiwan onderdeel van China zou zijn.
China eist ook dat zijn diplomatieke partners één China erkennen als voorwaarde om betrekkingen aan te gaan. Op basis van al het bovenstaande claimt Peking in zijn communicatie stelselmatig dat er een ‘internationale consensus’ bestaat over het één-Chinaprincipe. Dit is onjuist.
Beleid
Andere landen nemen niet blindelings het één-Chinaprincipe van Peking over. In plaats daarvan hebben alle landen die formele betrekkingen hebben met China – of met Taiwan als ROC!17Zie ‘Full diplomatic relations’ op: ‘Foreign relations of Taiwan’, Wikipedia. – een ‘één-Chinabeleid’ (一个中国政策yī ge zhōngguó zhèngcè, afgekort 一中政策yī zhōng zhèngcè; One China Policy). Elk land heeft zijn eigen beleid.18Chong Ja Ian,‘The Many “One Chinas”: Multiple Approaches to Taiwan and China’, Carnegie, 9 februari 2023. De inhoud daarvan is het gevolg van de onderhandelingen tijdens het aangaan van formele betrekkingen en het gedrag in de loop van de tijd.
Hoewel sommige landen inderdaad expliciet erkennen dat Taiwan onderdeel is van de Volksrepubliek, gaat het in veel gevallen slechts om een erkenning dat de Volksrepubliek China het enige China is. Daarbinnen is best veel mogelijk. Niet iedereen levert Taiwanezen uit aan China alsof het Chinezen zijn, zoals Spanje doet.19Safeguard Defenders, ‘China’s Hunt for Taiwanese Overseas: The PRC’s use of extradition and deportation to undermine Taiwanese sovereignty’, 30 november 2021. Nederland en Frankrijk hebben eind 20ste eeuw nog wapens verkocht aan Taipei. Singapore erkent Peking, maar heeft nog altijd jaarlijkse militaire oefeningen in Taiwan genaamd ‘Starlight’ (星光).
De Verenigde Staten stellen uitdrukkelijk dat ze geen uitspraak doen over de status van Taiwan en hebben nauwe ‘onofficiële’ banden onder Three Joint Communiqués met China,20 ‘Joint Communiqués’, Taiwan Documents Project. de Six Assurances aan Taiwan21‘Declassified Cables: Taiwan Arms Sales & Six Assurances (1982)’, American Institute in Taiwan. en de eigen Taiwan Relations Act. In het tweede communiqué „nemen ze waar” (认识到rènshí dào) dat „de Chinezen aan beide kanten van de Straat” Taiwan als onderdeel van China zouden zien. Dit wordt door Peking vaak onterecht vertekent tot Amerikaanse erkenning (承认chéngrèn) van het eigen één-Chinaprincipe, soms via dezelfde creatieve vertaalslag waarbij tussen Chinees en Engels ‘beleid’ ineens in ‘principe’ verandert. Washington stelt ook dat het Taiwanese onafhankelijkheid „niet steunt” (不支持bù zhīchí), wat door Peking vaak vertekent wordt tot de claim dat Amerika „tegen” (反对fǎnduì) onafhankelijkheid zou zijn.
Nederlands Beleid
Nederland stelt in de beleidsnotitie over haar relatie met China uit 201922Ministerie van Buitenlandse Zaken, Nederland-China: Een Nieuwe Balans, blz. 16. slechts:
„Nederland heeft, net als alle andere landen die diplomatieke betrekkingen onderhouden met China, een ‘één-Chinabeleid’, waarbij het de regering van de Volksrepubliek China (in Peking) als enige wettige regering van China erkent. Dit betekent dat Nederland geen diplomatieke betrekkingen met Taiwan onderhoudt. Wel heeft Nederland goede economische, culturele en wetenschappelijke betrekkingen met Taiwan die via het Netherlands Trade and Investment Office [tegenwoordig: Netherlands Office Taipei] worden behartigd.”
De basis is het communiqué waarmee op 16 mei 1972 betrekkingen op ambassadeursniveau tussen beide landen werden geregeld. Maar de Chinese neiging om bewust het één-Chinaprincipe te verwarren met het -beleid kwam weer naar boven toen de ambassade in Den Haag in een boze reactie op een Tweede-Kamermotie over Taiwan valselijk claimde dat Nederland zich ook heeft gecommitteerd aan het principe.23Embassy of the People’s Republic of China in the Kingdom of the Netherlands, ‘Remarks of the Spokesperson of the Chinese Embassy in the Netherlands on Taiwan-related motions proposed by the Dutch Parliamentarians’, 25 november 2021.
Nationaal Archief 2.05.166/655: Gezamenlijke Communiqué van 16 mei 1972 inzake de betrekkingen tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Volksrepubliek China.
Volgens de Gezamenlijke Verklaring bij het aangaan van diplomatieke betrekkingen op ambassadoriaal niveau in 1972, ‘respecteert’ (尊重zūnzhòng) Nederland de positie van de Chinese regering aangaande Taiwan en ‘erkent’ (承认chéngrèn) het dat de Volksrepubliek de enige legale regering is van China.24中华人民共和国政府 en 荷兰王国政府, ‘中华人民共和国政府和荷兰王国政府建立外交关系的联合公报’, 中华人民共和国外交部, 16 mei 1972. Nederland neemt dus zelf geen eigen positie in over de vraag of Taiwan onderdeel is van China. Maar het onderhoudt wel discrete ‘onofficiële’ betrekkingen.25Joan Veldkamp, ‘Chinees machtsvertoon: “Jonge Taiwanezen voelen zich niet eens Chinees”’, De Groene Amsterdammer, 25 januari 2022.
Daarnaast is er ook nog de Nederlandse belofte om geen wapens meer te verkopen aan Taiwan, gedaan bij het herstel van betrekkingen in 1984, na een periode van drie jaar waarin China ons strafte voor de verkoop van onderzeeboten aan Taipei.26Mari Saito, Yimou Lee, Ju-Min Park, Tim Kelly, Andrew MacAskill, Sarah Wu, en David Lague, ‘Taiwan’s friends aid stealthy submarine project as China threat rises’, Reuters, 29 november 2021.
„De Nederlandse zijde herbevestigde dat het vasthoudt aan het één-China beleid, volgens hetwelk de regering van het Koninkrijk der Nederlanden de regering van de Volksrepubliek China als de enig wettige regering van China erkent. China waardeerde deze Nederlandse houding ten aanzien van het één-China beleid en herhaalde zijn eigen positie ten aanzien van de Taiwan-kwestie.”
In het vierde stuk in een serie over Taiwan op de website van de Chinese permanente vertegenwoordiging bij de Europese uit augustus 2022, stellen Pekings diplomaten:
Sir Christopher Soames, then vice-president of the European Economic Community (EEC) visited China in 1975. It was during this visit that China and the EEC agreed to establish official relations. After consultation between the two sides, Xinhua News Agency reported Soames’s unilateral speech on the Taiwan question at a press conference in Beijing. Sir Soames stated that “all the Member States of the Community recognized the government of China and had taken positions with regard to the Taiwan question acceptable to the People’s Republic”. He also confirmed that “according to these positions, the Community does not entertain any official relations with Taiwan or have any agreements with it”. Such are binding legal obligations [sic] of the EU and its member states.
Hong Kong AFP. (1975, May 9). ‘Soames Holds Press Conference, Meets Chou En-Lai, Hosts Banquet’. FBIS Daily Report: People’s Republic of China, 1(91), A19.
De volledige tekst van zijn opmerking is terug te vinden in het AFP-persbericht van 8 mei 1975. Op 18 juni vertelde Soames het Europees Parlement hetzelfde: „I explained that matters such as the recognition of states did not come within the responsibility of the Community. But I was able to satisfy my Chinese hosts that, in keeping with positions adopted at various times by all the Member States, the Community does not entertain any official relations with Taiwan or have any agreements with it.”28Christopher Soames, ‘Speech by Sir Christopher Soames, Vice-President of the Commission, during a European Parliament debate on China. Strasbourg, 18 June 1975’, Pittsburgh: Archive of European Integration, 30 augustus 2008.
Rondom de Chinese ontevredenheid over de opening van een Taiwanese vertegenwoordiging in Litouwen onder de naam ‘Taiwan’ stelde eerder ook al toenmalig ambassadeur Zhāng Míng 张明 dat de belofte van Sir Soames tijdens de persconferentie juridisch bindend zou zijn op de Europese Unie en zijn lidstaten (“这一承诺对欧盟及成员国构成法定义务和约束，欧方应该言而有信。”).29 张明, ‘关于“驻立陶宛台湾代表处”，张明大使原话引述了欧方在与中国建交之初的承诺’, 中华人民共和国驻欧盟使团, 18 november 2021. Dit is de basis waarop, in een interview met de South China Morning Post, de binnenkomend ambassadeur Fù Cōng 傅聪. het voorstel van bezoekende Europarlementariërs om een investeringsovereenkomst aan te gaan tussen EU en Taiwan afwees. Op basis van het stukje „acceptable to the People’s Republic” claimde hij ook dat China gehoord moet worden bij het bepalen van wat binnen het één-Chinabeleid van Europa zou passen.30‘Transcript of Ambassador Fu Cong’s Interview with the South China Morning Post’, Mission of the People’s Republic of China to the European Union, 23 december 2022.
In de Elements for a new EU strategy on China uit 2016 stellen de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid:
The EU confirms its “One China” policy. […] The EU confirms its commitment to continuing to develop its relations with Taiwan and to supporting the shared values underpinning its system of governance. The EU should continue to support the constructive development of cross-Strait relations as part of keeping the Asia- Pacific region at peace. Accordingly, the EU will use every available channel to encourage initiatives aimed at promoting dialogue, co-operation and confidence-building between the two sides of the Taiwan Strait. The EU should promote practical solutions regarding Taiwan’s participation in international frameworks, wherever this is consistent with the EU’s “One China” policy and the EU’s policy objectives.
In de update van 2019 herhaalt men dit in een voetnoot: „The EU continues to adhere to its “One China Policy”. The EU confirms its commitment to continuing to develop its relations with Taiwan and to supporting the shared values underpinning its system of governance, as set out in the 2016 EU Strategy on China.”31European Commission en High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy, ‘EU-China — A strategic outlook: European Commission and HR/VP contribution to the European Council’, Straatsburg: Europese Commissie, 12 maart 2019.
Consensus van 1992
Waar wij een één-Chinabeleid hebben, werd in het geval van Taiwan samenwerking mogelijk gemaakt door de wederzijdse erkenning van de zogenaamde ‘Consensus van 1992’ (九二共識jiǔ èr gòngshì) ten tijde van de regering van KMT-president Ma Ying-jeou (2008–16). Hierover is ook veel verwarring.
De KMT, tegenwoordig in de oppositie, claimt samen met de CCP dat de neergang van de betrekkingen tussen China en Taiwan sinds Tsai Ing-wen in 2016 aan de macht kwam, begon met haar weigering om de ‘Consensus van 1992’ te erkennen. Dat Tsai dat niet volmondig doet, is echter niet zo verrassend. De Consensus zoals de KMT die ziet, was een unilateraal product van de Ma-regering, niet van beleid van haar DPP of volmondige erkenning door Peking.
KMT-uitvinding
In het begin van de jaren negentig – voor de democratisering – vonden er gesprekken plaats in Hong Kong (1992) en Singapore (1993) tussen vertegenwoordigers van Taipei en Peking. Hierbij werd geen overeenstemming bereikt over een manier om naar Één China te verwijzen, hoewel er wel enkele verbale overeenkomsten zouden zijn geweest over het principe van één China.
Toen de KMT de macht verloor aan DPP-president Chen Shui-bian in 2000, bedacht KMT-functionaris Su Chi (蘇起Sū Qǐ) – verwijzend naar die gesprekken – echter de ‘Consensus van 1992’,32Shih Hsiu-chuan, ‘Su Chi admits the “1992 consensus” was made up’, Taipei Times, 22 februari 2006, blz. 3. op basis van in 1992 door de Taiwanese kant in Hong Kong voorgestelde formulering.33Jean-Pierre Cabestan. ‘Su Chi, Taiwan’s Relations with Mainland China: A Tail Wagging Two Dogs’, China Perspectives, jrg. 2009, nr. 4, 2009, blz. 2. Die was dat er één China is, waartoe Taiwan en het Vasteland behoren, maar met de erkenning dat er verschillende interpretaties zijn wat dat China is (一中各表yī zhōng, gè biǎo).
Met de DPP aan de macht zochten de KMT en CCP naar een manier om het vooruitzicht van politieke stabiliteit en economische groei door samenwerking van beiden kanten te gebruiken om het ‘groene kamp’ van de troon te stoten en het eigen Chinese nationalisme te verenigen met de impopulariteit daarvan bij het Taiwanese electoraat.
Positieve geluiden uit Peking en het werk van Su Chi leidden tot acceptatie van de label ‘Consensus van 1992’ en de leugen dat deze al uit Hong Kong zou stammen. Onder de KMT-regering van 2008 tot 2016 werd dit regeringsbeleid. Dat maakte onderhandelingen tussen beide kanten mogelijk voor Ma’s ambitieuze economische integratieplannen.
Chinees dubbelspel
Maar, hoewel China de label ‘Consensus van 1992’ steeds op rituele wijze herhaalt als voorwaarde voor interactie met Taipei, heeft Peking nooit erkend dat er verschillende interpretaties mogelijk zijn. Daar ligt de nadruk vooral (en steeds meer) op het ‘één China’ (yī zhōng). Vaste prik is de oproep aan ‘de DPP-autoriteiten’ om ‘het één-Chinaprincipe en de “Consensus van 1992”’ (一个中国原则和“九二共识”yī gè zhōngguó yuánzé hé “jiǔ’èr gòngshì”) te erkennen.
De KMT noemt de ‘verschillende interpretaties’ (gè biǎo) ook niet in gesprekken met Chinese tegenhangers. Onder de Taiwanese bevolking is er geen consensus over de betekenis van de Consensus.34Austin Horng- En Wang, Yao-Yuan Yeh, Charles K. S. Wu, en Fang-Yu Chen, ‘The Non-Consensus 1992 Consensus’, Asian Politics & Policy, jrg. 13, nr. 2, 2021, blz 212–227. De KMT kan hem echter niet schrappen uit haar programma.
De partijelite is te gecommitteerd aan Chinees nationalisme, hoe impopulair dat ook moge zijn bij het electoraat.35Lin Ai-te, ‘外省人如何建構？何以今日疏離如此？’, Voicettank, 8 september 2021. Bijna de helft van het bestuur van de KMT heeft daarnaast financiële belangen in China, waar lippendienst aan Één China vereist is om zaken te doen.36Amber Lin, ‘Taiwan’s Kuomintang at a Crossroads: Should the Nationalist Rethink Its China-leaning Posture?’, The Reporter, vertaald door Chen Guo, 24 juni 2020. Bovendien voert de KMT juist campagne op haar communicatiekanalen met Peking.
Toekomst
De ‘Consensus van 1992’ hangt nog altijd als een molensteen om de nek van de KMT.37Derek Grossman en Brandon Alexander Millan, ‘Taiwan’s KMT May Have a Serious ‘1992 Consensus’ Problem’, The Diplomat, 25 september 2020. De DPP zal hem nooit omarmen, maar ook potentiële concurrenten voor de positie van KMT in het electorale landschap38Die positie is al structureel zwak vanwege de Chinese identiteit van de KMT: Nathan F. Batto, ‘Cleavage Structure and the Demise of a Dominant Party: The Role of National Identity in the Fall of the KMT in Taiwan’, Asian Journal of Comparative Politics, jrg. 4, no. 1, 2019, blz. 81–101. zoals de jonge Taiwanese Volkspartij (TPP) hebben geen reden om de gifpil in te nemen, zeker nu Peking steeds minder ruimte laat voor verschillende interpretaties.39Inmiddels zien we al steeds vaker de formulering ‘de Consensus van 1992 die het één-Chinaprincipe belichaamt’ (体现⼀个中国原则的“九⼆共识”tǐxiàn yī gè zhōngguó yuánzé de “jiǔ èr gòngshì”) opduiken in de niet-geautoriseerde stukken. Dat is een herformulering naar expliciet ‘één China, één interpretatie’.
China richt zich op één-Chinaprincipe
De Consensus is voor Peking sowieso minder belangrijk geworden. Uiteindelijk is de prioriteit van de Chinese Communistische Partij (CCP) om ‘onafhankelijkheid’ te voorkomen.40A.A. Bastian, ‘Threatening Taiwan Gets China More Than Invading It Would’, Foreign Policy, 30 november 2021. Zie ook het werk van Bonnie Glaser. Het één-Chinaprincipe leent zich daar beter voor afschrikking en dreiging dan de op samenwerking gerichte ‘Consensus van 1992’.
Als President Tsai zegt dat Taiwan al onafhankelijk is onder de formele naam Republiek China,41John Sudworth, ‘China needs to show Taiwan respect, says president’, BBC News, 14 januari 2020. dan gaat dat natuurlijk in tegen Pekings idee van Één China. Dat ‘gevaar’, de strijd over Taiwanese deelname aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de aanvallen op multinationals met ‘verkeerde’ kaartjes laten al zien dat het bewaken van deze lijn voor China een actieve strijd is.
Nog altijd probeert Peking het één-Chinabeleid van afzonderlijke landen geleidelijk gelijk te stellen aan zijn eigen één-Chinaprincipe. Een andere tactiek is te stellen dat Tsai Ing-wen degene was die zogenaamd brak met de ‘Consensus van 1992’. Het is daarom goed om duidelijk te maken dat het principe van China en een beleid van een land niet hetzelfde zijn, en dat er nooit een consensus is geweest over de Consensus.
Voor de geschiedenis van wat toentertijd nog geen oncontroversieel feit was, zie: Lin Hsiao-ting, Accidental State: Chiang Kai-Shek, the United States, and the Making of Taiwan Cambridge, MA: Harvard University Press, 2016.
Dit was een bewuste keuze. Voorstellen om de status van Taiwan expliciet te benoemen werden afgewezen om een compromis te bereiken tussen voorstanders van een aparte zetel voor ROC-Taiwan en voorstanders van erkenning dat Taiwan onderdeel van China zou zijn.
Austin Horng- En Wang, Yao-Yuan Yeh, Charles K. S. Wu, en Fang-Yu Chen, ‘The Non-Consensus 1992 Consensus’, Asian Politics & Policy, jrg. 13, nr. 2, 2021, blz 212–227.
Inmiddels zien we al steeds vaker de formulering ‘de Consensus van 1992 die het één-Chinaprincipe belichaamt’ (体现⼀个中国原则的“九⼆共识”tǐxiàn yī gè zhōngguó yuánzé de “jiǔ èr gòngshì”) opduiken in de niet-geautoriseerde stukken. Dat is een herformulering naar expliciet ‘één China, één interpretatie’.
De Chinese minister van buitenlandse zaken Wáng Yì (王毅) is deze week op bezoek in Europa, in Italië, Nederland, Noorwegen, Frankrijk en Duitsland. Binnenkort komt zijn baas, Yáng Jiéchí (杨洁篪), ook nog eens naar Griekenland en Spanje. Doel is om tegen een achtergrond van spanning met de Verenigde Staten de groeiende onrust in Europa te bezweren en te zorgen dat de Europeanen zich niet aansluiten bij het Amerikaanse initiatief tegen een steeds assertiever Peking.
‘The five-nation tour surely marked the end of an era where China can any longer get away with simple homilies on win-win solutions, multilateralism and non-interference in another’s internal affairs.’ https://t.co/lcZMFHfr1E
Dat is mislukt. Europa zal zich weliswaar niet letterlijk aansluiten bij Trumps Amerika, maar volgt wel dezelfde ‘China-sceptische’ trend. Duitse krant Die Zeitschreef dat Wang Yi misschien maar beter thuis had kunnen blijven, en dat de opbrengst van het bezoek vol dreigementen is dat hij nog maar eens duidelijk heeft gemaakt hoe de buitenlandpolitiek van China werkelijk in elkaar zit. In zijn uitstekende maandelijkse nieuwsbrief over de Europese betrekkingen met China citeerde GMFUS’ Noah Barkin een opmerking van een Franse diplomaat dat de situatie in Hong Kong als katalysator heeft gediend om in de optiek van de Europese buitenlandministeries alle opeenstapelende problemen — Hong Kong, Xinjiang, handel, 5G, Zuid-Chinese Zee, enz. — tot één element te binden: er ligt één, structureel probleem ten grondslag aan de spanningen.
Wang Yi werd tijdens zijn hele reis geconfronteerd met ministers die mensenrechten noemden en zelfs demonstranten op straat. Hij maakte het zelf nog erger door dreigende taal uit te slaan. Klachten over concentratiekampen in Xinjiang en de staatsveiligheidswet in Hong Kong deed hij af als inmenging in binnenlandse aangelegenheden. In Noorwegen kwam een waarschuwing voor consequenties als reactie op een vraag hoe hij dacht over een Nobelprijs voor de demonstranten in Hong Kong. De minister zaaide twijfel over de oorsprong van het SARS-CoV-2-virus. In Duitsland herhaalde hij staand naast zijn Duitse tegenhanger Maas dat de Tsjechische senaatsvoorzitter een ‘zware prijs’ zal betalen voor zijn bezoek aan Taiwan. Maas sprak zich daarna uit tegen zulke taal, o.a. gevolgd door Tsjechië, Frankrijk, en Slowakije. Het is de vraag hoe zeer de Europeanen nog geloven in het nut van eindeloos zulke Chinese ministers aanhoren terwijl de wederkerigheid op gebeid van handel uitblijft.
Het besef van de gevoeligheid van het bezoek was in Nederland te merken aan de manier waarop de regering het met succes klein hield. Er was geen persconferentie, slechts een persbericht van BZ. De Nederlandse kranten schreven er niet eens apart over, ondanks het geopolitieke belang van het moment. Er was een poging om aandacht te krijgen voor de mensenrechtenschendingen in China door leden van de Tweede Kamer gelieerd aan de anti-Peking ‘Inter-Parliamentary Alliance on China’ (IPAC). De vaste commissie voor buitenlandse zaken nodigde Wang Yi uit voor een gesprek over de zorgen, die hij zoals verwacht afwees. Het CDA kamerlid Martijn van Helvert belegde daarna een persconferentie met een slachtoffer van de concentratiekampen voor Oeigoeren. Maar het wilde allemaal niet baten — ik heb er alleen in het Reformatorisch Dagblad specifiek aandacht voor gezien. Daarnaast mocht voormalige president van de Nederlandse Bank Nout Wellink bij BNR de zorgen over China wegwuiven. Wellink is tegenwoordig niet-uitvoerend lid van de raad van bestuur van de bank ICBC, eigendom van de Chinese staat.
One of the legislators involved, of one of the government coalition parties, is organising a press conference with an Uighur camp survivor. https://t.co/SdAGNuaZoS
Zoals ik in het begin opmerkte is Wang Yi niet de ‘hoogste diplomaat’ van China en heeft nog een baas. Chinese ministers zijn niet automatisch lid van het ‘kabinet’ daar, de Staatsraad (State Council, 国务院guówùyuàn). Wang Yi werd in 2013 al minister van buitenlandse zaken, maar volgde pas in 2018 Yang Jiechi op als staatsraadslid voor buitenlandse zaken. Yang is nog altijd hoofd van het kantoor van de commissie voor buitenlandse zaken van het Centraalcommittee van de Chinese Communistische Partij en daarmee belangrijker. Het is de Partij die het buitenlandbeleid bepaalt, het ministerie voert slechts uit. Daarbij heeft het ook nog concurrentie van het ministerie van nationale defensie, het ministerie van handel, en de eigen Internationale Afdeling van de Partij, geleid door Sòng Tāo (宋涛). Wang spreken is dus niet per se de hoofdprijs.
