Tijdens een toespraak voor een symposium ter herdenking van 75 jaar sinds de overwinning in de Tweede Wereldoorlog lanceerde de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平) een tegenaanval op de poging van ‘sommige landen’ (lees: de VS) om onderscheid te maken tussen de Communistische Partij van China (CPC) en het Chinese volk. Dit gaat volgens de gebruikelijke manier van formuleren, in dit geval in de vorm van de Vijf Nooit-Toestaan. Het is belangrijk om stil te staan bij deze nieuwe campagne. De toespraak van Xi vond plaats op een symbolisch belangrijk moment. De staatsmedia classificeert hem bovendien als een ‘belangrijke toespraak’ (important speech, 重要讲话 zhòngyào jiǎnghuà), wat aan de partijkaders laat weten dat ze hem goed moeten bestuderen. Theorie doet er toe in China, ook al mogen zowel buitenlanders als de gewone Chinees het maar een woordenbrij vinden. Alle Chinese partijkaders en ambtenaren moeten naar de partijschool voor training in de partijideologie. Ze moeten de partijkranten bijhouden, waarin stukken op basis van die ideologie de beleidsprioriteiten aangeven. Het is belangrijk voor je carrière (en persoonlijke veiligheid) om de theorie goed genoeg te begrijpen dat je door hebt uit welke richting de wind waait. Tenslotte moeten alle beleidsstukken ook in het raamwerk van de ideologie passen.
Deze Vijf Nooit-Toestaan (五个“绝不答应” wǔ ge “juébù dāying”) zijn belangrijk. Ze sluiten aan bij de eerdere pogingen van Xi Jinping om de hele geschiedenis van de CPC in ere te herstellen, ook de Maoïstische periode, en met behulp van ideologie controle terug te brengen over de kaders. Onderdeel hiervan is de campagne tegen ‘historisch nihilisme’ (历史虚无主义 lìshǐ xūwù zhǔyì), namelijk de ideologisch gekleurde partijversie van de geschiedenis ontkennen. In het onderwijs is er het beruchte Document nr. 9 met verboden die de ideologie van de Partij moet beschermen tegen buitenlandse politieke ideeën. Deze nieuwe campagne staat in deze traditie en wordt inmiddels al luid en duidelijk uitgedragen binnenlands in de staatsmedia en naar buiten toe door het Ministerie van Buitenlandse Zaken van China.
Ik vertaal hieronder de Vijf Nooit-Toestaan, vergezeld van de officiële Engelse vertaling met mijn toevoegingen, en het oorspronkelijke Mandarijns.
- “Het Chinese volk zal zeker nooit toestaan dat enige persoon of enige mogendheid probeert de geschiedenis van de Communistische Partij van China te verdraaien, of de aard en het doel van de Communistische Partij van China te belasteren!”
“The Chinese people will never allow any individual or any force to [attempt to] distort the history of the CPC or smear the Party’s nature and mission[!]”
“任何人任何势力企图歪曲中国共产党的历史、丑化中国共产党的性质和宗旨，中国人民都绝不答应！” - “Het Chinese volk zal zeker nooit toestaan dat enige persoon of enige mogendheid probeert de weg van het Socialisme met Chinese Karakteristieken te verdraaien of veranderen, of de grootste verworvenheden van het Chinese volk in de opbouw van het socialisme ontkennen en belasteren!”
“The Chinese people will never allow any individual or any force to [attempt to] distort and alter the path of socialism with Chinese characteristics, or deny and vilify the great achievements the Chinese people have made in building socialism[!]”
“任何人任何势力企图歪曲和改变中国特色社会主义道路、否定和丑化中国人民建设社会主义的伟大成就，中国人民都绝不答应！” - “Het Chinese volk zal zeker nooit toestaan dat enige persoon of enige mogendheid probeert de Communistische Partij van China en het Chinese volk uit elkaar te drijven of tegen elkaar op te zetten!”
“The Chinese people will never allow any individual or any force to [attempt to] separate the CPC from the Chinese people or counterpose the Party to the Chinese people[!]”
“任何人任何势力企图把中国共产党和中国人民割裂开来、对立起来，中国人民都绝不答应！” - “Het Chinese volk zal zeker nooit toestaan dat enige persoon of enige mogendheid probeert via pesterijtactieken zijn wil op te leggen aan China, de richting van China’s voortgang te veranderen, of het harde werk van het Chinese volk om een goed leven voor zichzelf te creëeren te blokkeren!”
“The Chinese people will never allow any individual or any force [to attempt] to impose their will on China through bullying, change China’s direction of progress, or obstruct the Chinese people’s efforts to create a better life[!]”
“任何人任何势力企图通过霸凌手段把他们的意志强加给中国、改变中国的前进方向、阻挠中国人民创造自己美好生活的努力，中国人民都绝不答应！” - “Het Chinese volk zal zeker nooit toestaan dat enige persoon of enige mogendheid probeert om het vreedzame bestaan en recht op ontwikkeling van het Chinese volk te beschadigen, de uitwisseling en samenwerking van het Chinese volk met volkeren van andere landen te beschadigen, of de nobele zaak van vrede en ontwikkeling voor de mensheid te beschadigen!”
“The Chinese people will never allow any individual or any force to [attempt to] jeopardize their peaceful life and right to development, obstruct their exchanges and cooperation with other peoples, or undermine the noble cause of peace and development for humanity[!]”
“任何人任何势力企图破坏中国人民的和平生活和发展权利、破坏中国人民同其他国家人民的交流合作、破坏人类和平与发展的崇高事业，中国人民都绝不答应！”
De meeste media-aandacht zal uitgaan naar punt drie, dat de eenheid van Partij en Volk benadrukt. De Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Mike Pompeo is het luidst in de recente pogingen van de VS om onderscheid aan te brengen tussen die twee. Dit ligt erg gevoelig, niet alleen vanwege het praktisch belang voor de legitimiteit van de Partij, maar ook omdat volgens de theorie van de Partij er een dialectische eenheid bestaat tussen Partij en het Chinese volk (中国人民 zhōngguó rénmín in nationale zin, en niet het etnische 中华民族 zhōnghuá mínzú). Volgens het marxisme-leninisme vertegenwoordigt een communistische partij namelijk het Volk als haar voorhoede en spreekt dus in naam van het Volk. Hierbij komt nog de maoïstische innovatie van de massalijn (群众路线 qúnzhòng lùxiàn). De massalijn wordt bepaald door eerst naar het Volk te luisteren, daarna op (marxistisch) wetenschappelijke manier daaruit de echte wil van het Volk te distilleren, en vervolgens terug te gaan naar het Volk om te zorgen dat de mensen begrijpen wat ze nu werkelijk ‘willen’. Onder Xi Jinping is het belang van de massalijn bij de formulering van beleid weer onder de aandacht gekomen. De Partij en het Volk uit elkaar drijven zou dus de ideologische claim dat de Partij, dankzij haar theoretische competentie, de echte stem is van de Wil van het Volk in gevaar brengen.
De Partij spreekt dus namens het Volk en bepaalt dus ook wie daartoe behoort. Mensen die tegen de wil van het Volk ingaan — bijvoorbeeld ‘rasveraders’ (汉奸 hànjiān) zoals de Hongkongse uitgever Jimmy Lai — zijn Vijanden van het Volk. Het Chinese Volk op Taiwan wil annexatie door de Volksrepubliek, want de Taiwanezen die dat niet willen hebben simpelweg geen recht van spreken. Er is slechts één versie van de geschiedenis (punt 1), die laat zien dat de theorie van de Partij juist is (punt 2), de Partij vertegenwoordigt het Volk (punt 3), dit systeem willen veranderen gaat tegen de Wil van het Volk in (punt 4), en als de wereld de Volksrepubliek niet haar gang laat gaan dan is dat tegen de wereldvrede (punt 5). Onder de partijtop in Peking — sinds het begin van de regering van Xi Jinping niet meer zo gewend aan negatief nieuws — leeft de gedachte dat het Chinese systeem zich bewezen heeft terwijl de Westerse wereld achteruitgaat. Uit dit optiek laat de pandemie nog maar eens de kracht van het systeem van Socialisme met Chinese Karakteristieken zien. Voorkomen moet worden dat de neergaande VS dit kapot maakt.
Deze conclusie volgt natuurlijk niet alleen uit een erg selectieve lezing van zowel de geschiedenis als het heden, maar ook uit een erg sinocentrisch wereldbeeld. De herdenking waarop Xi de besproken toespraak gaf laat dat nog maar eens zien. De manier waarop Peking de ‘overwinning in de Chinese Volksoorlog van Verzet tegen Japanse Agressie en de Wereldoorlog tegen Fascisme’ viert laat zien dat alles om de Partij draait. Het gaat voorbij aan het feit dat Volksrepubliek China nog niet bestond voor 1949 en dat het communistische Rode Leger van de Partij slechts één van de vele warlords was die deel uitmaakten van het Nationale Leger van de Republiek China (en bovendien niet een erg belangrijke). ‘Volksoorlog’ is een maoïstische term die duidt op een soort guerrilla-oorlog met een hoofdrol voor het Volk, volgens Mao een innovatie van de Partij en de manier waarop hij claimde dat de communisten de burgeroorlog hadden gewonnen van de Nationalisten. In werkelijkheid waren zowel de strijd tegen Japan in China als ook de Chinese burgeroorlog gewoon grootschalige conventionele oorlogen. Dat weerhoudt bijvoorbeeld de Chinese ambassade in Nederland er echter niet van de overwinning te claimen voor het Chinese Volk (via de Partij) en de offers van de Chinezen de benadrukken alsof het een wedstrijd was.