De verschrikkelijke Russische invasie van Oekraïne versnelt de geopolitieke ontwikkelingen weer eens. Het belang dat men hecht aan het Chinese standpunt, laat zien dat we in een nieuw tijdperk zijn aangekomen. Voor China2025.nl heb ik een serie geschreven over het wereldbeeld in Peking. Dat komt nu naar boven. Ik zie een leiderschap dat voelt dat het de ‘loop van de geschiedenis’ mee heeft en zich warm aan het lopen is voor een niet-Westerse wereldorde waarin China zijn ‘rechtmatige’ dominante positie weer in kan nemen.
Als promovendus opgesloten in mijn kamertje ver weg in Singapore heb ik er natuurlijk belang bij, om op de rol van woorden te wijzen. Maar voor een leninistisch systeem als het Chinese, dat zo drijft op besturen per slogan en massacampagne, moet je de officiële uitspraken uiterst serieus nemen. Eerder gooide ik daarom al een verzameling citaten van Chinese diplomaten over de Russische aanval in een blogpostje. Ik vraag me nu echter af of de omschrijving van ‘pro-Russische neutraliteit’ die de Financial Times koos nog houdbaar is.
Vandaag wil ik uitleggen, waarom ik denk dat afgezien van oorlog – China is nooit gediend van zoveel onrust en gedoe – Peking eigenlijk hetzelfde wil in Europa als Moskou. Ik zal dit weer doen door veelvuldig te citeren uit Chinese uitspraken. Maar behalve Chinese woorden zijn er ook genoeg Chinese daden. Het belangrijkste is dat de Chinese censuur zorgt voor een pro-Russische beschrijving van de oorlog voor het eigen volk. Inmiddels herhaalt het Chinese ministerie van buitenlandse zaken zelfs Russische samenzweringstheorieën die de invasie van Oekraïne zouden moet rechtvaardigen. Europa ziet ook de gezamenlijke verklaring van 4 februari als wederzijdse steun voor elkanders revisionisme.
China wil geen oorlog. De vaste lijn is dat het huidige conflict niet iets is, wat Peking graag wil zien. Dat geloof ik oprecht: de Chinese Communistische Partij (CCP) is altijd al gebrand geweest op stabiliteit en orde. Onrust op het verkeerde moment creëert alleen maar vervelende politieke problemen en economische uitdagingen. Dat kan het land niet hebben, nu het druk bezig is met het gevoelige partijcongres van oktober en het omkatten van het economische groeimodel dat op z’n einde loopt.
Maar wat daarnaast wel opvalt, is dat Peking de analyse van Moskou van de crisis haast volledig lijkt te delen. Het is de schuld van Amerika: door wapens te sturen, door het risico op oorlog te hypen, door NAVO-uitbreiding op te dwingen is het duidelijk dat de Verenigde Staten de ‘culprit’ (始作俑者 shǐzuòyǒngzhě) zijn. Rusland krijgt nergens de schuld van.
In plaats daarvan legt China de huidige regionale ordening van Europa onder de noemer ‘NAVO’ uit als bedreiging van Moskou, geheel in lijn met de Russische propaganda. In de gezamenlijke verklaring van 4 februari spraken beide landen zich al uit tegen ‘NAVO-uitbreiding’. Agressieve woordvoerder Huà Chūnyíng (华春莹) Chinese ministerie van buitenlandse zaken beschuldigde Washington ervan, dat het Rusland met de NAVO in een hoek had gedreven („did it ever think about the consequences of pushing a big country to the wall?”). Ze wees ook op de ‘bloedschuld’ die de NAVO nog verschuldigd zou zijn over het Amerikaanse vergisbombardement van de Chinese ambassade in Belgrado in 1999.
In de ‘Five-Point Position on the Current Ukraine Issue’ stelt de Chinese minister van buitenlandse zaken Wáng Yì (王毅) dat Oekraïne een ‘brug tussen Oost en West’ (东西方沟通的桥梁) moest worden in plaats van een front voor grootmachtconfrontatie (大国对抗的前沿). Dit is een voorbeeld van hoe Peking het ‘conflict’ vooral opvat als een strijd tussen de VS (Westen) en Rusland (Oosten), waarbij Oekraïne wordt gereduceerd tot een passief object als slachtoffer van manipulatie.
Dit maakt het ironisch hoe vaak Chinese diplomaten oproepen tot het loslaten van ‘Koude Oorlog-denken’ (冷战思维). Maar ook in de Vijf Punten van minister Wang wordt deze mentaliteit beklaagd. De uitbreiding van de NAVO ging in tegen de ‘legitimate security concerns’ van Rusland. Dit komt steeds terug. Toen Wang met zijn Oekraïense tegenhanger belde, stelde hij dat de veiligheid van een land niet ten koste kan gaan van die van een ander land, en veroordeelde hij de uitbreiding van ‘militaire blokken’.
De nationale veiligheid in deze opmerkingen betrof niet die van het Oekraïne dat inmiddels vecht voor zijn voorbestaan na een brute Russische aanval. Het betreft Ruslands veiligheid. Afgezien van het onbewuste Russische en Chinese grootmachtimperialisme, komt dit voort uit het vaak herhaalde concept ‘ondeelbare veiligheid’ (‘indivisible security’). Volgens Rusland – en ook volgens de Chinese lezing van soevereiniteit – is de soevereiniteit van een land beperkt tot waar het de legitieme veiligheidsbelangen van de buren zou schaden. Moskou vindt dat landen niet het recht hebben om bij de NAVO te gaan, omdat ze daarmee de Russische veiligheid en daarmee de Russische soevereiniteit schaden.
Het lijkt erop dat Peking deze lezing deelt. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de Chinese obsessie met de VS en de neiging om alles te zien als een marionet van Amerikaanse ‘hegemonie’. China ziet ‘Koude Oorlog-relieken’ zoals de NAVO als beperkingen op de ‘ware’ onafhankelijkheid van Europa en een bedreiging voor Rusland. We zien het daarom verkeerd, als we Pekings oproepen tot vredesonderhandelingen zien als neutrale pogingen tot bemiddelen. In plaats daarvan steunt Peking de eis van Moskou om de regionale orde in Europa te herschrijven.
De eerder genoemde Vijf Punten van 26 februari geven een formule die steeds terug komt:
Ukraine should function as a bridge between the East and the West, not a frontier in big power confrontation. China also supports the EU and Russia in entering into equal-footed dialogue on European security issues and implementing the philosophy of indivisible security, so as to form eventually a balanced, effective and sustainable European security mechanism. (形成平衡、有效、可持续的欧洲安全机制。)
Op 7 februari herhaalde minister Wang Yi de oproep het respecteren van de ‘ondeelbare veiligheid’ en de legitieme veiligheidsbelangen van relevante partijen, en riep weer op tot het creëren van een „gebalanceerd, effectief en houdbaar Europees veiligheidssysteem”. Tijdens de top met Duitse bondskanselier Scholz en Franse president Macron herhaalde de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平) met dezelfde formulering (推动构建均衡、有效、可持续的欧洲安全框架。) en riep op tot een „equal-footed dialogue” (平等对话) tussen de EU, Rusland, de VS en NAVO. De dag daarvoor had Wang Yi in een gesprek met Josep Borrell ook al dezelfde oproep herhaald voor de EU om in een dialoog met Rusland tot een nieuw Europees veiligheidssysteem te komen (形成均衡、有效、可持续的欧洲安全框架。).
Niet alleen roept China de Europese Unie op om een gelijkwaardige dialoog aan te gaan met agressor Rusland om de regionale orde in Europa te herschrijven zonder NAVO of VS, Peking veroordeelt ook de middelen die wij gebruiken om Moskou tot stoppen te dwingen. Sancties zijn niet effectief en illegaal. Eerder veroordeel het ministerie de VS al voor het leveren van wapens aan Oekraïne. In plaats daarvan zou Europa dus Rusland en Oekraïne aan moet moedigen om te gaan praten, en daarna zelf met Rusland een nieuwe regionale orde creëren waarin Poetins eisen worden ingewilligd.
China heeft de Russische invasie niet veroordeeld. In plaats daarvan stelt het de onrust jammer te vinden en roept op tot humanitaire hulp. Wie verantwoordelijk is voor deze ‘onrust’, daar brandt Peking de vingers niet aan. Ondertussen is de originele ‘wolf warrior’-woordvoerder Zhào Lìjiān (赵立坚) begonnen met het doorgeven van Russische samenzweringstheorieën, iets waar de binnenlandse staatsmedia en sociale media al lang aan doet.
Ik stel dat we Peking daarom niet langer neutraal kunnen noemen. China weigert de oorlog te veroordelen en weigert de Russische invasie te omschrijven als agressie. Daarnaast lijkt een groot deel van de Chinese diplomatieke operatie erop gericht om Russische diplomatieke doelen te ondersteunen. Zowel de Chinese president als de Chinese minister van buitenlandse zaken gebruikten gesprekken met Europese leiders om op te roepen tot een herordening van onze regionale veiligheidsarchitectuur in lijn met Russische eisen. Het lijkt erop dat de CCP heeft geoordeeld dat zulke veranderingen ook in lijn zouden zijn met Chinese belangen.
Leave a Reply