Het afgelopen weekend hielden de presidenten Xí Jìnpíng (习近平) en Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén) elk een belangrijke toespraak. Tien oktober was het 110 jaar sinds de opstand van 1911 in Wuhan die de Xinhai-revolutie (辛亥革命 xīnhài gémìng) inluidde waarmee het Qing-keizerrijk ten einde kwam. Vanaf 1 januari 1912 bestond er een Republiek China (ROC, 中華民國 zhōnghuá mínguó) die de mantel van de Chinese beschaving en het territorium van de multinationale Qīng (清) claimde. Xi’s Volksrepubliek China (PRC, 中华人民共和国 zhōnghuá rénmín gònghéguó) claimt de erfgenaam te zijn van de in 1949 door de Chinese Communistische Partij (CCP, 中国共产党 zhōngguó gòngchǎn dǎng) verslagen ROC. De na 1949 op Taiwan opgebouwde staat claimt formeel nog steeds de ROC te zijn. De leiders van beide landen staan daarom stil bij deze dag. Nu de spanning oploopt, is het nuttig om te kijken wat beiden gezegd hebben over de wederzijdse betrekkingen.
Peking
In de geschiedschrijving van de CCP zijn de opstanden en revoluties in het moderne Chinese verleden herschreven tot een teleologisch verhaal dat onvermijdelijk eindigt met de communistische overwinning. De Xinhai-revolutie en de rol van activisten zoals Sun Yat-sen (孫中山 Sūn Zhōngshān) worden naarstig uitgebuit om op niet-communistische basis verbinding te zoeken met nationalistische Chinezen buiten het Chinese Vasteland. Hoewel Dubbel Tien (雙十 shuāng shí) oorspronkelijk de nationale feestdag was van de Republiek China, herdenkt de CCP de opstand daarom ook op beperkte schaal.
Tijdens de herdenking in de Grote Volkszaal aan het Plein van het Hemelse Vrede op 9 oktober (sic) hield Xi Jinping wat de Partij zelf classificeert als een ‘belangrijke toespraak’ (重要讲话 zhòngyào jiǎnghuà). Sommige mensen hielden, vanwege de oplopende spanning en toenemende activiteit van de Chinese luchtmacht, rekening met iets nieuws. De presentatie en aandacht was inderdaad groots. Andere partijmedia volgde met bombastische commentaren. Maar de inhoud viel mee. Xi vertelde niet veel nieuws. Zijn formuleringen weken niet af van wat hij eerde heeft gezegd.
In het deel over Taiwan aan het einde van de toespraak herhaalde Xi dat „het Taiwan-probleem is ontstaan dankzij de zwakte van het Volk, en zal worden opgelost dankzij de Herrijzenis van het Volk.” (台湾问题因民族弱乱而产生，必将随着民族复兴而解决。) ‘Hereniging’ is de gezamenlijke wil van alle nazaten van de Chinese natie (全体中华儿女 quántǐ zhōnghuá érnǚ). Een vreedzame ‘oplossing’ is het beste voor iedereen. China houdt vast aan ‘Een Land, Twee Systemen’ als basis daarvoor en het één China-principe en de Consensus van 1992. China bestrijdt separatisten: Taiwanese onafhankelijkheid is de grootste barrière voor nationale hereniging de de Grootse Herrijzenis. „Wie zijn voorouders vergeet, het vaderland verraadt of het land splitst, zal niet tot een goed einde komen en zal door het volk worden verstoten en door de geschiedenis worden veroordeeld!” (凡是数典忘祖、背叛祖国、分裂国家的人，从来没有好下场，必将遭到人民的唾弃和历史的审判！) Het Taiwan-probleem behoort tot Chinese interne aangelegenheden en China tolereert geen buitenlandse inmenging.
Dat het bovenstaande niet nieuw is, neemt natuurlijk niet weg dat het agressief irredentisme is. Het is niet normaal om een buurland dat gewoon zijn eigen ding wil doen – volgens peilingen is er geen noemenswaardige animo om met de Volksrepubliek samen te gaan – met hel en verdoemenis te dreigen. Maar er is geen escalatie te verwachten in de nabije toekomst. Hoewel de militaire speldenprikken natuurlijk altijd het risico op ongelukken meebrengen, houdt wat mij betreft de voorspelling stand dat China nu rust wil. De Partij staat voor economische en pandemische uitdagingen, de Olympische Winterspelen in Peking van februari 2022, het Partijcongres van oktober 2022 waarop Xi zijn ongebruikelijke derde termijn zal krijgen en de parlementszitting van maart 2023 die de nieuwe machtsverdeling bevestigt. In zo’n periode wil men rust en stabiliteit.
Sommige commentatoren zien juist een versoepeling van de Chinese houding: tactisch tegelijkertijd de militaire druk opvoeren en diplomatiek soepeler zijn. Dat heeft verschillende redenen. De vrijlating van Huawei-CFO Mèng Wǎnzhōu (孟晚舟), klimaatgesprekken met John Kerry en onderhandelingen over handelsproblemen met Katherine Tai bieden Peking hoop dat de spanning nu eventjes wat uit de competitie met de Verenigde Staten is. Daarnaast heeft de Chinese Nationalistische Partij (KMT, 中國國民黨 zhōngguó guómín dǎng) net een nieuwe voorzitter gekozen: de traditionele en bekende Chinese nationalist Eric Chu Li-lun (朱立倫 Zhū Lìlún). Het zou kunnen dat Peking hoopt dat hij de KMT kan revitaliseren, terug kan brengen naar een China-vriendfelijke positie en de regerende Democratisch Progressieve Partij (DPP, 民主進步黨 mínzhǔ jìnbù dǎng) kan verslaan in de lokale en nationale verkiezingen van respectievelijk 2022 en 2024.
Ik verwacht daarom ook rond 2024 pas serieus escalerende acties tegen Taiwan vanuit China. Dan zal Peking intern de zaken op orde hebben en ongetwijfeld ook weer teleurgesteld zijn in de onpopulaire en richtingloze KMT. Een belangrijk commentaar over de toespraak in het Volksdagblad stelde op zondag: „Het hedendaagse Chinese Volk is met onstilbare tred op weg naar de Grootse Herrijzenis. [In] het hedendaagse China is het vooruitzicht van het bereiken van nationale hereniging nog nooit zo duidelijk geweest.” (今天的中华民族，正以不可阻挡的步伐迈向伟大复兴。今天的中国，实现国家统一的前景前所未有的明晰。) Het geduld van een steeds overmoediger China raakt eens op.
Taipei
Het presidentieel kantoor van Taiwan heeft de toespraak van Xi en zijn ‘Een Land, Twee Systemen’-voorstel al afgewezen. Een woordvoerder stelde dat de ‘Republiek China (Taiwan)’ onafhankelijk en soeverein is en geen onderdeel uitmaakt van de Volksrepubliek China. Op tien oktober vond voor het dat presidentieel kantoor de viering van Taiwans eigen nationale dag plaats. Voorafgaand aan wat officieel nog steeds de Nationale Feestdag van de Republiek China (中華民國國慶日 zhōnghuá mínguó guóqìngrì) heet, was de oppositiepartij KMT boos dat de officiële slogan niet verwees naar de ROC en in het Engels zelfs ‘Taiwan National Day 2021’ was. Hoewel KMT-leiders bij contact met China de officiële naam van het land ook weglaten, klagen ze graag dat de pro-Taiwanese DPP de symbolen van de ROC tekort zou doen.
De dag is onder Tsai Ing-wen inderdaad omgetoverd tot een viering van Taiwan. Toch is het de moeite van het benoemen waard hoe haar DPP-regering symbolen van de ROC heeft omarmt. Dat het nu trots aankondigde dat de viering in 2021 de grootste nationale vlag ooit zou tonen, is ongekend voor een regering van een partij die de ROC-vlag vroeger zag als symbool van een buitenlands koloniaal regime. Het gebruik van ‘Republiek China (Taiwan)’ en de publieke acceptie van ‘Republiek China’ en ‘Taiwan’ als synoniemen zijn een kenmerk van de geleidelijke normalisering van Taiwan als Taiwan die de subtiele Tsai nastreeft.
De toespraak die Tsai zondagochtend hield, was een goed voorbeeld van de pragmatische houding van de president. Ze ging geen grens over, maar manoeuvreerde wel behendig binnen het ROC-raamwerk dat Taipei niet af kan werpen zonder oorlog met Peking te riskeren. Door afwisselend ‘Republiek China’, ‘Republiek China (Taiwan)’, en bovenal ‘Taiwan’ te gebruiken, wist ze die met elkaar te vereenzelvigen. In het beleidsdeel benadrukte ze klimaatverandering, energiebeleid, de resultaten bij de spelen van Tokio, enkele grondwetswijzigingen. Maar bovenal vierde ze de groeiende internationale steun voor het bedreigde eiland.
Tsai bedankte Japan, VS, Litouwen, Slowakije, Tsjechië en Polen voor hun steun aan Taiwan tijdens de pandemie. Ze benadrukte ook de zorgen die G7, NAVO, EU, en de Quad hebben geuit over de situatie Straat van Taiwan. Volgens haar bevindt het land zich in de meest ‘complexe en variabele’ (複雜多變 fùzá duōbiàn) situatie sinds 1949. De politieke en economische ontwikkelingen in China volgen al niet meer de richting die met de periode van Hervorming en Opening vanaf 1978 was ingezet. Chinese belaging van de Taiwanese ADIZ heeft negatief effect op de veiligheid.
我們期待兩岸關係和緩，我們不會冒進，但絕對不要認為台灣人民會在壓力下屈服。我們會持續充實國防，展現自我防衛的決心，確保沒有人能逼迫我們走向中國所設定的路徑。因為中國所設定的路徑裡頭，不會有台灣民主自由的生活方式，更不會有兩千三百萬人的主權。
We hope for an easing of cross-strait relations and will not act rashly, but there should be absolutely no illusions that the Taiwanese people will bow to pressure. We will continue to bolster our national defense and demonstrate our determination to defend ourselves in order to ensure that nobody can force Taiwan to take the path China has laid out for us. This is because the path that China has laid out offers neither a free and democratic way of life for Taiwan, nor sovereignty for our 23 million people.
Als antwoord op de dreiging riep Tsai de aanwezige oppositieleiders op om met haar de Vier Volharden (四個堅持 sì gè jiānchí) te steunen:
- „volharden in een vrij en democratisch grondwettelijke systeem” (堅持自由民主的憲政體);
- „volharden dat de Republiek China en de Volksrepubliek China niet onderhorig zijn aan elkaar” (堅持中華民國與中華人民共和國互不隸屬);
- „volharden in soevereiniteit die geen inbreuk of annexatie toelaat” (堅持主權不容侵犯併吞);
- „volharden dat de toekomst van de Republiek China (Taiwan) de wil van het gehele Taiwanese volk moet respecteren” (堅持中華民國台灣的前途，必須要遵循全體台灣人民的意志).
Tsai Ing-wen benadrukt zowel de groeiende mondiale rol van Taiwan als het recht van de Taiwanezen om het eigen lot te bepalen. Haar benoeming van de democratisering en lokalisering van de Republiek China op Taiwan in de 72 jaar sinds 1949 maakt nog eens duidelijk dat het conflict tussen Peking en Taipei geen simpele geopolitieke schaakwedstrijd is. Het is een ideologische botsing. Aan de ene kant hebben we een etno-nationalische Volksrepubliek die Taiwan als Chinees ziet en daarom wil annexeren. Aan de andere kant hebben we een democratische en vrije staat die zichzelf als Taiwanees ziet en dat graag wil blijven.
Leave a Reply