Afgelopen weekeinde werd voor het eerst sinds 2019 de normaal jaarlijkse Shangri-La Dialogue gehouden in het gelijknamige hotel in Singapore, georganiseerd door het lokale kantoor van de Britse denktank IISS. Hoewel deze bijeenkomst in Europa normaal weinig aandacht krijgt, is het de belangrijkste en enige plek waar zoveel verschillende politici en experts bijeenkomen en de gelegenheid hebben om met elkaar in gesprek te treden over de Asia/Indo-Pacific. Afgezien van de Russische invasie van Oekraïne werd de toon vooral gezet door de spanningen tussen China en de Verenigde Staten. Misschien juist vanwege Oekraïne waren zorgen over Taiwan hier een belangrijk onderdeel van.
De drie belangrijkste toespraken waren die van de Japanese minister-president Kishida Fumio (岸田文雄) op vrijdagavond, die van de Amerikaanse minister van defensie Lloyd Austin op zaterdagochtend en die van de Chinese staatsraadslid en minister van defensie generaal Wèi Fènghé (魏凤和) op zondagochtend. (In vergelijk met Austin is de positie van Wei in de Chinese defensiehiërarchie minder belangrijk.) Daarnaast gaf de Oekraïense president Volodymyr Zelensky op zaterdagmiddag een toespraak via videoverbinding. De Nederlandse minister van defensie Kajsa Ollongren gaf een korte toespraak op zondagochtend als onderdeel van een paneldiscussie.
Japan
De opening van premier Kishida was voor de goede verstaander een aanval de Chinese dreiging die Tokio steeds meer ontwaart in de regio. De ‘Kishida Vision for Peace’ benadrukte de ‘Free and Open Indo-Pacific’ en de militaire capaciteit en juridische normen die daarvoor vereist zijn. De enige keer dat het woord ‘Taiwan’ viel, was toen de Japanese premier ‘peace and stability across the Taiwan Strait’ noemde als onderdeel van een waslijst aan zorgen waarachter je allemaal China kunt zien. De waarschuwing om de voorkomen dat „Oekraïne vandaag, morgen Oost-Azië” wordt, bevestigt voor mij dat de keynote inderdaad een Japanese waarschuwing aan China over Taiwan bevatte.
Verenigde Staten
Tijdens zijn toespraak stelde de Amerikaanse minister Austin dat de Verenigde Staten tegen dominerende grootmachten zijn en beklaagde zich over China’s groeiende dwingelandij en agressiviteit. In zijn toespraak kwam het woord ‘Taiwan’ tien keer voor. Hij herhaalde het Amerikaanse één-Chinabeleid, bestaande uit de Taiwan Relations Act, de drie Joint Communqués en Six Assurances. Volgens Austin bedreigen recente Chinese acties de vrede, stabiliteit en status quo in de Straat van Taiwan.
China
Het belangrijkste was echter de Chinese agressie betreffende het Taiwan-vraagstuk. Voor het begin van de Dialogue was er eindelijk de langverwachte ontmoeting tussen Austin en Wei. Volgens de Chinese berichtgeving dreigde Wei tijdens deze ontmoeting dat, in het geval van formele Taiwanese onafhankelijkheid, China ongeacht de prijs niet zou aarzelen om een oorlog te beginnen. Dezelfde boodschap kwam ook terug tijdens de publieke toespraak van Wei.
Wei begon zijn toespraak met een aanval op Amerikaanse ‘laster’. Waar Kishida’s thema de dreiging van China was, was de dreiging van de VS het hoofdthema van de Chinese bijdrage. Hij suggereerde weer dat Amerika de ‘mastermind’ is achter de oorlog in Oekraïne. De ontwikkeling en grootse herrijzenis van China zijn niet te stoppen. Hij probeerde China te presenteren als vredelievende macht die economische groei, ontwikkeling en win-winsamenwerking bij te dragen heeft aan de wereld. Dat contrasteerde echter met de agressieve, martiale toon over Amerikaanse bedreiging en Taiwan en hij sloeg er niet in om de zorgen van landen in de Aziatische regio weg te nemen.
Wat Taiwan betreft kwam hij weer met de dreiging met oorlog. Hij denigreerde de Taiwanese regeringspartij DPP als onderworpen aan buitenlandse bazen. Hij claimde dat de VS het één-Chinaprincipe zou hebben overtreden, hoewel dat principe slechts Pekings eigen beleid is en verschilt van het Amerikaanse. Het bezitterige „Taiwan is China’s Taiwan” kwam om de hoek kijken en hij stelde: „Als iemand het waagt om Taiwan af te splitsen, zal het Chinese leger niet aarzelen ten oorlog te trekken, niet aarzelen om tegen elke prijs en resoluut elk afscheidingscomplot voor ‘Taiwanese onafhankelijkheid’ te verpletteren en resoluut de nationale soevereiniteit en territoriale integriteit de beschermen.” (“如果有人胆敢把台湾分裂出去，中国军队必将不惜一战，不惜代价、坚决粉碎任何‘台独’分裂图谋，坚决维护国家主权和领土完整。” )
Daaropvolgend presenteerde de Chinese propaganda de dreiging met oorlog (不惜一战 bù xī yī zhàn) als een belangrijke en succesvolle manier om ongewenste ontwikkeling betreffende het Taiwan-probleem een halt toe te roepen. Staatspersbureau Xinhua lichtte de dreiging er uit. De voor externe propaganda bedoelde Engelstalige China Daily stelde net als de Chinese analisten die het nationalistische tabloid Global Times citeerde dat de „sterkste waarschuwing” tot nu toe een duidelijk signaal was aan Amerika en Taipei.
Er volgde ook weer de gebruikelijke Chinese leugens die China populairder moeten doen lijken. Global Times citeerde een analist die claimde dat het publiek harder klapte voor generaal Wei dan voor minister Austin. Xinhua citeerde Peking-vriendelijke buitenlanders om te claimen dat Xi Jinpings ‘Global Security Initiative’ een warm welkom vond, hoewel het nauwelijks werd genoemd.
Taiwan
Taiwan antwoordde dat de ‘Republiek China (Taiwan)’ een soeverein en onafhankelijk land is en dat Taiwan nooit onder de jurisdictie van de Chinese regering heeft gevallen (「中華民國台灣是主權獨立國家，台灣從未受中國政府管轄」). Tijdens de gelijktijdige Copenhagen Democracy Summit roemde President Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén) de Oekraïense verzetswil en zei dat Taiwan zich ook zou verdedigen. Premier Su Tseng-chang (蘇貞昌 Sū Zhēnchāng) zei dat Taiwan bereid is om op basis van gelijkwaardigheid de dialoog aan te gaan met China, maar dat Peking de onredelijke partij is. De Mainland Affairs Council, verantwoordelijk voor betrekkingen met China, veroordeelde de Chinese oorlogstaal.
Analyse
Het is zorgelijk dat Peking zo trots is op de oorlogsdreiging en het ziet als een effectieve manier om wat het ziet als een onwenselijke trend een halt toe te roepen. De trend in vele delen van de wereld is juist dat toenemende bekendheid met Taiwan en met de groeiende Chinese dreiging juist zorgt voor toenemend begrip voor Taiwans realiteit. Het wordt steeds gebruikelijker voor ministers uit Amerika, Japan en zelfs Europa om vrede en stabiliteit in de Straat van Taiwan te noemen. De Russische aanval Oekraïne en Moskous legitimatie daarvoor alsmede de economische consequenties daarvan hebben in vele hoofdsteden de aandacht voor soortgelijke Chinese aanval op Taiwan verscherpt.
Ik heb uitvoerig geschreven over het feit dat de Taiwanezen zichzelf al een onafhankelijk land vinden en dat die eigen nationale identiteit en oppositie tegen Chinese dwingelandij alleen maar toeneemt. De trend is duidelijk: Taiwanezen willen de realiteit en erkenning van hun onafhankelijkheid onder de formele naam ‘Republiek China’ versterken. De groeiende coalitie van landen die zich zorgen maken over de opkomst van dit nationalistische China bekommert zich ook steeds meer om Taiwan. Het groeiende Chinese ongeduld en de trots op dreigende, agressieve taal – die decennia teruggaat, en dodelijke gevolgen kan hebben, zoals de recente schietpartij in een Californische kerk liet zien – gaan juist in de andere richting. Nu bericht Bloomberg dat China claimt dat de internationale wateren in de 130–180km-brede Straat van Taiwan geen internationale wateren zouden zijn.
De kans op een oorlog op de korte termijn blijft laag. Tegelijkertijd moet het de wereld inmiddels wel duidelijk zijn dat het risico op Chinese ‘grey zone’-maatregelen rap toeneemt en dat op de langere termijn ook oorlog niet uit te sluiten is.