Sense Hofstede

Tag: international relations

  • De Winterspelen van Peking als Chinese middelvinger naar het Westen

    De Zomerspelen van Peking in 2008 worden vaak aangeduid als het moment waarop China echt aantrad op het wereldtoneel. De Winterspelen van Peking in 2022 zullen de geschiedenis ingaan als het moment waarop China tegen de wereld – en vooral tegen het Westen – zei: wil je onze nieuwe wereldorde niet? Zak d’r dan maar in.

    Het Nederlandse publiek zal het live in de uitzending wegtrekken van NOS-correspondent Sjoerd den Daas het meest bijgebleven zijn. Maar zoals de NOS na afloop ook al zei, dit soort zaken zijn inmiddels routine voor journalisten in China. Deze keer gebeurde het slechts voor een draaiende camera. Wat mij vooral opvalt, is hoe Peking geen enkele moeite doet om heel diplomatiek te doen.

    Boze tweets van twee organen van de Afdeling voor Propagandawerk van de Partij, de regeringsvoorlichting en persbureau Xinhua.

    De algemeen vijandige houding van Chinese functionarissen, die het nu helemaal gehad lijken te hebben met ‘het Westen’, komt niet alleen meer naar voren door de zogenaamde ‘wolf warrior’-diplomaten die zich op Twitter richten tegen specifiek landen of academici, maar ook een algehele afkeer van ‘Westerse’ journalisten die de geweldige Winterspelen zouden aangrijpen om met leugens China zwart te maken. Sjoerd den Daas moet nu kapot volgens de nationalisten, en zoals verslaggevers als Amy Qin kunnen beamen is hij niet het enige doelwit.

    De agressieve stemming wordt versterkt door de manier waarop de Chinese Communistische Partij (CCP) de zogenaamde boodschap van universele menselijkheid en wereldvrede van de Olympische Spelen ombuigt tot Chinese propaganda. Het succesvol organiseren van de spelen zelf – ondanks covid-19 en ‘Westerse’ sabotagepogingen – wordt aangewend om de grootsheid van het socialisme met Chinese karakteristieken aan te prijzen. De slogan ‘samen voor een gedeelde toekomst’ (一起向未来 yīqǐ xiàng wèilái, ‘Together for a Shared Future) echoot Xi Jinpings politieke slogan ‘gemeenschap met een gedeeld lot voor de mensheid’ (人类命运共同体 rénlèi mìngyùn gòngtóngtǐ, ‘a global community of shared future’). De openingsceremonie was een viering van Chinese kracht.

    De fakkelloop begon al met een provocatie toen de organisatie Qi Fabao als een van de dragers aanwees. Qi is een officier in het Volksbevrijdingsleger (PLA) die gewond raakte bij het recente conflict met India in de Galwan-vallei waarbij twintig Indiase soldaten omkwamen. Indiase diplomaten boycotten vervolgens de openingsceremonie. Taiwan had helemaal niet mee willen lopen tijdens die ceremonie uit angst voor diplomatieke vernedering, maar werd uiteindelijk gedwongen door het IOC. De voorspelde Chinese manipulatie volgde zoals voorspeld.

    De ceremonie zat ook vol symbolen waarmee Peking haar politieke agenda uitdroeg. Taiwanezen vielen over een verloren duifje dat zich na aanmoediging weer bij de groep voegde. De rest van de wereld keek hoe China een Oeigoerse atleet gebruikte om de vlam aan te steken tijdens een spelen waarbij veel politici wegblijven uit afkeuring van de genocide die Peking aan het plegen is in Xinjiang terwijl men doet alsof er niks aan de hand is. Zuid-Koreaanse nationalisten waren boos over het verschijnen van een Koreaan in traditionele ‘hanbok’ (한복 韓服) als onderdeel van een segment waarin China alle vrolijke minderheden in harmonie toonde.

    De echte klappen vielen in het diplomatieke deel. Xi Jinping – al sinds het begin van de pandemie alleen in Peking – gebruikte de gelegenheid om een hele trits, vooral niet-democratische leiders, te treffen. De belangrijkste ontmoeting was die met Vladimir Poetin. Tegen een achtergrond van een dreigende Russische invasie van Oekraïne gaven beide staatshoofden een verklaring uit die vooral veel Chinese wensen voor een nieuwe wereldorde onderstreepte, maar ook Chinese steun uitsprak voor de Russische visie van de NAVO als antagonistisch reliek uit de Koude Oorlog. De nationalistische Chinese tabloid Global Times gebruikte de gelegenheid om een nieuwe periode in internationale betrekkingen in te luiden, voorbij de Amerikaanse ‘hegemonie’. Argentinië wisselde steun voor de Chinese claim op Taiwan uit voor Chinese steun voor de Argentijnse claim op de Britse Falkland-eilanden.

    Het Xi-geobsedeerde staatspersbureau Xinhua somde de diplomatieke inspanningen van de grote leider op in drie kopjes, door mij als volgt geïnterpreteerd:

    • ‘solidariteit’, samen met VN en niet-Westerse landen de mondiale uitdagingen aangaan (met Chinese oplossingen);
    • ‘ontwikkeling’, dankzij Chinese BRI-infrastructuurbouw en Xi’s nieuwe ‘Global Development Initiative’ (GDI, 全球发展倡议 quánqiú fāzhǎn chàngyì, onthou die term!);
    • en ‘wederzijds respect’, een ‘democratischer’ model van de internationale betrekkingen waarin ‘het Westen’ niet langer de toon kan zetten.

    Het Chinese zelfvertrouwen dat het geen rekening meer hoeft te houden met gevoeligheden en de achtergrondtoon van agressie richting het Westen maken duidelijk welke mijlpaal in de Chinese zelfontwikkeling de Winterspelen van Peking zijn. Landen en personen die niet op het bovenstaande zitten te wachten: zak d’r maar in.

  • Hoe Chinese subsidie de VU Amsterdam in het Verenigd Front sleept

    De NOS kwam vorige week met de onthulling dat het Cross-Cultural Human Rights Centre (CCHRC) van de Vrije Universiteit in Amsterdam gesubsidieerd wordt door de Southwest University of Political Science and Law (西南政法大学) in de Chinese stad Chongqing. Afgelopen december vroeg de China Media Project (CMP) al aandacht voor de absurd pro-Pekingese geluiden die vertegenwoordigers van het CCHRC te berde brachten tijdens het ‘Zuid-Zuid Mensenrechtenforum’ (南南人权论坛) in China.

    In 2019 schreef Sinopsis over de hulp die het werk van CCHRC China bood in de VN-mensenrechtenraad. Bij het forum viel de onvolprezen CMP ook al op, hoe het CCHRC verweven leek met de organiserende staatsmedia, het forum en de universiteit uit Chongqing. De link van die laatste is nu uitgelegd door de NOS. Voor die eerste connecties is het nodig om te spreken over het ‘Verenigd Front’ – tǒngzhàn 统战.

    Wat is het Verenigd Front?

    Dit onderwerp is verwarrend. Een reden daarvoor is dat het verenigd front ook een tactiek is – ik schreef voor de Clingendael Spectator een stuk waarin het vertaalde als ‘eenheidsfronttactiek’ en uitlegde hoe deze zichtbaar is in de Chinese behandeling van Europa. Hier wil ik echter schrijven over de andere betekenis van het woord: de kluwen aan departementen en organisaties die ooit zijn opgericht om deze aanpak te institutionaliseren.

    De Chinese Communistische Partij (CCP) is een onvervalste leninistische partij. Die controleert de partijstaat met een piramide van partijcomités in elke afdeling en instelling. Elk comité heeft een partijsecretaris die valt onder de partijsecretaris van het comité op het niveau boven hem. Bovenaan staat de Algemeen Secretaris van het Centraal Comité, ene dr. Xí Jìnpíng (习近平).

    Maar dat laat nog een hele boel mensen over buiten de Partij. Daarvoor heeft de CCP heeft een Afdeling voor Verenigd Front-werk (UFWD, United Front Work Department; tǒngyī zhànxiàn gōngzuòbù 统一战线工作部). De UFWD is verantwoordelijk voor buitenpartijse krachten zowel in binnen- als buitenland. De Afdeling houd zich in de woorden van professor Anne-Mary Brady’s boektitel bezig met Making the Foreign Serve China. Dit is niet hetzelfde als de traditionele spionageactiviteiten van de staatsveiligheid en de publieke ordediensten.

    Enkele afdelingen zijn specifiek verantwoordelijk voor mensen van Chinese komaf in het buitenland, een functie waarvoor Chinese ambassade’s personeel hebben. Deze overzien of monitoren een kluwen van pro-Peking organisaties in hun land, zoals de Association of Chinese Scholars and Students in the Netherlands (ACSSNL), beschreven door Follow the Money. De Chinese gemeenschapsorganisaties komen vaak bijeen onder de paraplu van de lokale Chinese Peaceful Unification Promotion Association – de naam een erfenis uit de tijd dat deze nog concurrentie had van KMT-groepen.

    De wolk

    Tot zo ver het ideaal. Een probleem van het Chinese systeem is dat zo’n leninistische piramide niet altijd de monolitische eenheid is die Peking graag voorspiegelt naar buiten toe. De almacht van de lokale partijsecretaris zorgt niet alleen dat hij in zijn eigen jurisdictie zijn taak zonder tegenstand uit kan voeren, het biedt ook mogelijkheden om voor het Centrum in Peking te verbergen dat bepaald beleid vooral eigenbelang dient.

    Het Chinese politieke systeem dupliceert de nationale afdelingen op alle lagere niveau‘s. Provincies en gemeentes hebben dus ook eigen United Front Work Departments. Partijsecretarissen worden geacht om deze middelen in te zetten om aan nationale doelen bij te dragen. Een provincie als Fujian en Fujianese gemeentes organiseren bijvoorbeeld eigen Verenigd Front-werk gericht op Taiwan en Singapore, op basis van de historische banden. Dit biedt ook hulpmiddelen om bijvoorbeeld met buitenlandse investeringen een concurrent voor promotie in de naastgelegen stad te verslaan in economische groei.

    Ook in Nederland zullen verschillende Chinese provincies en steden actief zijn, naast de ambassade zelf. Daarnaast hebben provincies, gemeentes, universiteiten, staatsbedrijven, en partijstaat-geleide NGOs ook eigen doelstellingen gekregen op het gebied van bijvoorbeeld internationalisering. Hiervoor ontplooien ze ook allerlei initiatieven. Bovendien kan het ook voor privébedrijven politiek nuttig zijn om met een stichting initiatieven te ontplooien die de politieke doelen van de Partij dienen.

    Dit creëert een wolk aan organisaties en activiteiten over de hele wereld. Naast de doelstelling van het UFWD om buitenpartijse figuren te gebruiken of te neutraliseren, zijn er natuurlijk ook de gewone motiveringen: winst, groei, oprechte interesse, etc. Maar hoe onsamenhangend deze wolk ook moge zijn, uiteindelijk zweeft hij wel in de richting die de Partij wil. Er zijn coördinerende organisaties zoals de UFWD, ministeries en de daarmee verweven organisatie achter stedenbanden. Maar de wolk rent ook mee met sociale en politieke signalen. Het kan nuttig zijn om mijn eerdere uitleg van ‘common prosperity’ als massacampagne in mijn stuk ‘regeren per slogan’ terug te lezen.

    Er zijn veel delen van de wolk die in ruil voor wat Chinese subsidie en aandacht jouw naam willen kopen. Het risico is dat je dan door die wolk ingekapseld wordt, wanneer je met verbonden organisaties in zee gaat. Een reden is de altijd aanwezige sociale dynamiek; in de wereld van de ‘westerse’ mensenrechtenorganisaties gelden ook sociale normen. Maar de leninistische aansturing van de wolk betekent dat wanneer je één groep boos maakt, de rest in paniek wegvlucht. Kijk maar hoe snel de Amerikaanse NBA verdween van het Chinese internet nadat een trainer zijn steun uitsprak voor de demonstraties in Hong Kong. Gezien het enthousiasme waarmee men zich op de Chinese markt had gestort, was dat een flinke financiële klap. Dit kan ook onder academici leiden tot zelfcensuur. Ook versterkt isolatie in de bubbel overtuigingen.

    Tankies

    Deze wolk biedt ook veel kansen op steun en baantjes voor de mensen die dat bewust opzoeken. Een deel hiervan bestaat uit mensen die er het beste van willen maken binnen de grenzen die er zijn. Een deel bestaat uit wat in het Engels ‘grifters’ heten, mensen die het spel meespelen om mee te mogen eten uit de ruif. Maar de wolk is ook uiterst aantrekkelijk voor figuren die men neerbuigend aanduidt als ‘tankies’.

    Het woord ‘tankie’ stamt uit de jaren vijftig. Het werd oorspronkelijk gebruikt in het Verenigd Koninkrijk voor de communisten die trouw bleven aan Stalin en de Sovjetunie nadat Moskou tanks naar Oost-Berlijn en Boedapest stuurde. De term is weer teruggekomen nu een hele industrie aan Assad-supporters, Vezenuelaliefhebbers en pro-Ruslandvloggers gezelschap krijgt van Amerikaanse organisaties die bijvoorbeeld onder het mom van ‘No Cold War’ Peking bij alles steunen, hoe zeer het ook in conflict is met hun vermeende linkse ideologie.

    De tankies zijn niet arm. De samenzweringswebsite The Grayzone heeft banden met het Kremlin en wordt gedeeld door Chinese diplomaten. Op sociale media krijgen influencers steun en geld van China om pro-Pekingcontent te publiceren. In Amerika heeft een techmiljonair US$65 miljoen gegeven aan organisaties die Pekings spreekpunten verspreiden en de genocide van de Oeigoeren in Xinjiang ontkennen. En nu heeft de NOS dus subsidie gevonden voor een instituut aan de VU dat consistent Chinese propaganda over mensenrechten verspreid.

    Want gebaseerd op wat ik heb gezien van de genoemde Tom Zwart en Peter Peverelli durf ik wel te zeggen dat beide tankies zijn. Dat betekent natuurlijk niet dat beide mannen ‘gekocht’ zijn door China. Ik noem de tankies specifiek om aan te stippen dat dit niet alleen een probleem van Chinese inmenging is, maar ook om politieke meningsverschillen gaat. Maar omdat die hele wolk aan organisaties bestaat, kunnen zulke mensen makkelijk financiële steun krijgen, op televisie verschijnen, geheel verzorgde conferenties in China bijwonen en aangevoerd worden als blijk van buitenlandse steun voor de verschikkingen waar de Partij verantwoordelijk voor is.

    Conclusie

    Juist omdat we het hier hebben over vaak diepgevoelde politieke opvattingen en buitenlandse inmenging die komt met de suggestie van nationaal verraad – dat is ook hoe Chinese nationalisten de Westerse steun voor Chinese mensenrechtenstrijders zien – is dit een heel gevoelig onderwerp. Daar komt nog bij dat mensen van Chinese komaf extra kwetsbaar zijn voor racisme in landen waar ze een minderheid vormen.

    Boeken als ‘Stille verovering’ (‘Hidden Hand’) van Clive Hamilton en Mareike Ohlberg of A Machiavellian Moment van een Franse militaire denktank lezen voor mij vooral als een waslijst aan namen van mensen en organisaties die banden hebben met Peking of de CCP steunen. Maar dat is op zichzelf natuurlijk gewoon toegestaan. Waar het boek zwak is en waar veel analyse tekort schiet is aan te tonen hoe het past in het Chinese systeem. Meer specifieke aandacht is nodig voor hoe China de wolk aanstuurt en voor de personen die over de juridische schreef gaan.

    In The Guardian schrijft de expert Martin Thorley over de recente aanwijzing door de MI5 van Christine Lee als agent voor Peking dat „the current relationship between liberal democracies and authoritarian states is more like a phoney peace.” Hij spreekt over deze ‘Schemervrede’ omdat China (en Rusland) al actief en systematisch bezig zijn om de politieke systemen van Westerse landen via beïnvloeding proberen aan te passen. Hier moeten wij met een antwoord op komen. De desinfecterende zonneschijn van de NOS helpt mee de wolk doorzichtiger te maken.

    Maar het is belangrijk dat we dit voorzichtig doen. Ik stel voor om de Chinese beïnvloeding op te delen in drie categorieën:

    1. De eerste categorie betreft ondermijnende activiteiten. De wet moet simpelweg worden nageleefd bij spionage, oneigenlijke beïnvloeding en intimidatie. Universiteiten moeten contracten die de academische vrijheid beperken ontbinden. Studenten die voor een buitenlandse ambassade medestudenten bespioneren of intimideren moeten voor een disciplinecommissie komen. 
    2. De tweede categorie betreft medeplichtigheid aan mensenrechtenschending. Wanneer de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit met het Chinese surveillance- en telecombedrijf Huawei samenwerken op het gebeid van kunstmatige intelligentie, dan helpen ze dat bedrijf bij het ondermijnen van mensenrechten in China. Wanneer een Nederlandse universiteit steun geeft aan een instituut dat in ‘de wolk’ zit, dan wordt Nederlandse belastinggeld aangewend voor propaganda die het Chinese systeem verdedigt of sterkt. Dit is niet erg consistent met de miljoenen die Nederland uitgeeft aan mensenrechten in het buitenland.
    3. De derde categorie betreft kwalijke politiek. Universiteiten die buigen voor druk van Chinese nationalisten uit financiële motieven verdienen publieke veroordeling. Een professor die naar bijeenkomsten gaat van een organisatie die nauwe banden heeft met de Chinese ambassade en daar zegt hoe geweldig hij Xi Jinping vindt, maakt gebruik van zijn grondwettelijke vrijheden van vergadering en van meningsuiting. ‘Kwalijke politiek’ van individuen dient op politieke wijze bestreden te worden, of in ieder geval buiten de overheid om – via debat, demonstraties, studentenverkiezingen en de vrijheid van instellingen om zelf te bepalen wier contract ze wel of niet verlengen en welk instituut ze wel of niet openhouden.

    De wolk die het Verenigd Front heeft gecreëerd, is simpelweg het resultaat van de manier waarop de Chinese partijstaat functioneert. In sommige gevallen vormen ze slechts de tegenhangers van wat in Nederland Nuffic, RVO, enz. zijn. Het grote verschil is dat organisaties in China altijd onder de uiteindelijke controle van de Partij staan en dat deze wolk de wereld in een richting uitstuurt die wij als slecht beoordelen.

    Het is daarom de zaak om voorzichtig te zijn. Verlies niet uit het oog welke organisaties onder het Verenigd Front vallen. Maar realiseer je daarbij ook dat er meer prikkels spelen bij de verdeelde Chinese overheid. Daarnaast is het ook onvermijdelijk dat er ware gelovigen – de tankies – zijn, die ook gewoon de vrijheid hebben om dat te geloven. Het voorkomen van ongewenste Chinese beïnvloeding vereist dus zowel wetshandhaving als een politieke strijd. Voor dat laatste is meer nodig dan enkel de overheid er op af sturen.

  • Xi Jinping en Vladimir Poetin verklaren zich solidair terwijl spanning tussen Rusland en Westen toeneemt

    Afgelopen woensdag troffen de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平) en de Russische president Vladimir Poetin elkaar online. „Zwei Diktatoren geben sich solidarisch” kopte Die Zeit. De actuele zorg in Europa is momenteel over de Russische eisen t.o.v. de NAVO en Oekraïne, waarvoor het Kremlin Chinese steun zegt te hebben. Maar de betrekkingen gaan dieper. Het Chinese staatspersbureau Xinhua opende met de claim van beide dictatoren dat hun landen ‘international fairness’ zullen waarborgen. China en Rusland vinden elkaar steeds meer in hun gedeelde oppositie tegen de ‘Westerse’ wereldorde.

    Geruchten over een gelijktijdige Russische invasie van Oekraïne en een Chinese invasie van Taiwan om de Verenigde Staten met een twee-frontenoorlog te confronteren zijn te sensationalistisch. Eerder schreef ik al waarom een invasie van Taiwan momenteel niet in het Chinese belang is. Maar er is wel degelijk strategische convergentie.

    Het nationalisme van Poetin en Xi heeft enkele overeenkomsten. Zo zien beide de val van de Sovjetunie als een ramp. De leden van de Chinese Communistische Partij (CCP) hebben interne studies over de oorzaken hiervan verplicht moeten bestuderen. Daarna deelt het groeiende etnonationalisme in beide landen een verhaal van nationalistische vernedering aan de hand van Westerse mogendheden.

    Hoewel Rusland zich lang te goed voelde om zich te voegen naar de rol van junior partner die het zelfbewuste China van de voormalige communistische grote broer verlangt, lijkt Poetin sinds de vervreemding van Europa steeds meer bereid om dat de accepteren. De rol van de door China geleidde Shanghai Cooperation Organisation (SCO) en Belt and Road Initiative (BRI) in Centraal-Azië – traditioneel Ruslands ‘achtertuin’ – neemt ook toe en omvat steeds meer militaire componenten.

    Zorgen over de Chinese dominantie van Siberië in het dunbevolkte verre oosten van Rusland en de economische afhankelijkheid zijn natuurlijk relevant. Daarnaast komen er nog claims van extreme Chinese nationalisten bij over grondgebied dat het Qing-keizerrijk ooit aan het Russische Keizerrijk af heeft moeten staan – Vladivostok heette eens Haišenwai (ᡥᠠᡳᡧᡝᠨᠸᡝᡳ, Chinees: 海參崴 hǎishēnwǎi) in wat toen nog Buiten-Mantsjoerije was.

    Maar gezien de strategische belangen van de samenwerking in een wereld die Peking als steeds vijandiger beoordeelt, verwacht ik niet dat deze Russische angsten zo snel bewaarheid zullen worden. De berichtgeving van Xinhua over wat de leiders zeiden tijdens de top, laat ook zien dat ze veel gedeelde waarden en doelen hebben.

    Natuurlijk komt Poetin naar de Olympische Winterspelen van Peking – voor de pandemie ging er elk oneven jaar een Chinese president op staatsbezoek naar Rusland, dus zulke nauwe betrekkingen zijn niet nieuw. Beide landen zien ook een ‘Koude-Oorlogsmentaliteit’ en ‘hegemonistische handelingen’ in pogingen om de irredentistische ambities van Peking en Moskou in te dammen.

    Eerder legde ik al uit wat China bedoelt met ‘echt multilateralisme’: oproepen tot meer ‘democratie’ en ‘eerlijkheid’ in de internationale betrekkingen zijn verkapte aanvallen op wat Peking ziet als Amerikaanse hegemonie en unilateralisme. Poetin en Xi delen ook verzet tegen aanvallen op hun recht om ‘democratie’ te herdefiniëren en andere ‘buitenlandse inmenging’ in hun interne aangelegenheden.

    Deze ideologische samenwerking is iets waar Europa beducht op moet zijn. Autoritaire landen zijn al steeds invloedrijker in de internationale fora, en onderzoek maakt duidelijk hoe invloedrijk deze Like-Minded Group (LMG) al is in de Verenigde Naties.

    Maar van directer belang voor de Europese leiders die bijeenkomen om de Chinese diplomatieke en economische bedreiging van Litouwen en de Russische bedreiging van Oekraïne te bespreken, is dat Xi zegt dat „China and Russia need to launch more joint actions to uphold the security interests of the two sides more effectively”. Oorlogsfantasieën leiden alleen maar af van de praktische congruentie die al plaats vindt.

  • De kans op oorlog om Taiwan is klein maar de risico’s groeien

    De laatste tijd heeft men het ook in Nederland1Boekestijn en De Wijk, ‘De gevaarlijkste plek op aarde’, BNR Nieuwsradio, 29 oktober 2021. steeds vaker over de risico’s op een oorlog om Taiwan. Als Taiwanexpert wil ik ook graag mij duit in het zakje doen. De eerste duit is een verwijzing naar het opiniestuk van Natasha Kassam, waarin ze oproept om vooral te luisteren naar wat de Taiwanezen zélf willen.2Natasha Kassa, ‘What Taiwan Really Wants’, The New York Times, 29 oktober 2021.

    Het zou het niet om een oorlog gaan óm Taiwan, maar mét Taiwan. Het is belangrijk om te begrijpen wat Taiwanezen bedoelen met status quo en onafhankelijkheid. Het is niet (slechts) een geopolitieke strijd, maar vanuit dat perspectief een gevecht om het voortbestaan van de democratische en vrije staat op het eiland.

    Het is ook belangrijk om de Chinese binnenlandse politiek niet te vergeten. Mijn argument is dat China vooralsnog niet de intentie heeft om een oorlog te beginnen. De binnenlandse uitdagingen zijn nog te groot, zolang formele Taiwanese onafhankelijkheid nog kan worden afgeschrikt.

    Maar het risico op escalatie groeit wel. Hoe meer vliegtuigen Taiwan tarten en hoe sterker het nationalisme, hoe groter de kans dat het een eigen leven gaat leiden. Net als in 1914 in Europa zouden een ongeluk of overmoedigheid een vicieuze cirkel op gang kunnen brengen.

    China heeft vooralsnog niet de intentie

    Peilingen in Taiwan laten zien dat de mensen daar een oorlog nog niet zo waarschijnlijk achten.3CNA, ‘Most Taiwanese don’t think war in Taiwan Strait is probable: poll’, Focus Taiwan, 2 november 2021. Analyse van de uitspraken van Chinese leiders geeft hier reden toe. In gezaghebbende stukken – zoals de recente geschiedenisresolutie van het Centraal Comité4‘Full Text: Resolution of the CPC Central Committee on the Major Achievements and Historical Experience of the Party over the Past Century’, Xinhua Net, 16 november 2021. – zijn er nog altijd geen nieuwe concepten geïntroduceerd om het oude vertrouwde ‘vreedzame hereniging’ (和平统一 hépíng tǒngyī) te vervangen.

    De Amerikaanse expert Bonnie Glaser is de meest overtuigde uitdrager van deze lezing:5Fairbank Center for Chinese Studies, ‘Critical Issues Confronting China featuring Bonnie Glaser’, YouTube, 30 september 2021. het beleid van Peking – druk bezig met de Grootse Herrijzenis – is volgens haar nu nog niet gericht op het nastreven van ‘hereniging’ met Taiwan, maar op het ontmoedigen van het verderfelijke ‘Taiwanese onafhankelijkheid’ (台独 táidú).6Richard Bush, Bonnie Glaser, en Ryan Hass, ‘Opinion: Don’t Help China By Hyping Risk of War Over Taiwan’, NPR, 8 april 2021.

    In tegenstelling tot de Taiwanese president Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén) 7CNA, ‘President vows to defend sovereignty’, Taipei Times, blz. 1, 11 oktober 2021. houdt Peking namelijk nog altijd vol dat ‘het eiland Taiwan’ juridisch gewoon onderdeel is van de Volksrepubliek China (PRC) vanaf de oprichting op 1 oktober 1949. De ontkenning van de claim van Tsai dat Taiwan al onafhankelijk is,8John Sudworth, ‘China needs to show Taiwan respect, says president’, BBC News, 14 januari 2020. is essentieel om niet een conflict ingesleurd te worden.

    China is namelijk wettelijk verplicht om militair in te grijpen, als het vaststelt dat Taiwan zich ‘onafhankelijk’ heeft verklaard.9Chunjuan Nancy Wei, ‘China’s Anti-Secession Law and Hu Jintao’s Taiwan Policy’. Yale Journal of International Affairs, jrg. 5. no. 1, blz. 121, winter 2010. Dat is de rode lijn waarvoor men dikwijls waarschuwt. Maar een oorlog komt de Chinese Communistische Partij (CCP) nu niet goed uit.

    Binnenlandse politieke beslommeringen

    Het grote doel van de CCP is de Grootse Herrijzenis van de Chinese Natie (中华民族伟大复兴 zhōnghuá mínzú wěidà fùxīng).10‘Full Text: Speech by Xi Jinping at a ceremony marking the centenary of the CPC’, Xinhua Net, 1 juli 2021. Tegen 2049 moet China rijk, sterk en dominant zijn.11Rush Doshi, The Long Game: Chinas Grand Strategy to Displace American Order, Oxford: Oxford University Press, 2021. Maar dat is nog niet makkelijk.12Scott Rozelle en Natalie Hell, Invisible China: How the Urban-Rural Divide Threatens China’s Rise, Chicago: The University of Chicago Press, 2020; George Magnus, ‘The downfall of Evergrande foreshadows a difficult decade for China – and for Xi Jinping’, The New Statesman, 15 december 2021. De gevolgen van een oorlog zouden alles in gevaar brengen. Een verlies zou het einde betekenen van het leiderschap, maar zelfs bij succes is het nog maar de vraag of de kosten opwegen tegen de baten.

    Het huidige moment is bovendien ook te kwetsbaar. Het economische model staat steeds meer onder druk.13Alexandra Stevenson, Michael Forsythe en Cao Li, ‘China and Evergrande Ascended Together. Now One Is About to Fall.’, The New York Times, 28 september 2021. Op de korte termijn speelt een andere factor: binnenlandse politiek maakt dat de CCP politieke stabiliteit nu boven alles stelt.

    De pandemie is nog niet afgelopen. In februari 2022 zijn de Olympische Winterspelen van Peking. Maar bovenal: oktober 2022 is het Partijcongres waarop grote leider Xí Jìnpíng (习近平) naar verwachting zijn ongebruikelijke derde termijn zal krijgen, gevolgd door de parlementszitting van maart 2023 die de nieuwe machtsverhoudingen bevestigt.

    Ik verwacht dat China tot dan geen avonturen wil beginnen. Misschien duurt dat moment nog wel tot duidelijk wordt wie de vertrekkende Tsai Ing-wen opvolgt bij de Taiwanese verkiezingen van januari 2024 en of Joe Biden later dat jaar in het Witte Huis mag blijven.

    Risico op escalatie groeit wel

    Dat wil niet zeggen dat de kans op oorlog nul is. Daarvoor nemen de spanningen te veel toe. Groeiende Chinese zelfoverschatting,14 ‘Why the US will abandon the island of Taiwan: Global Times editorial’, The Global Times, 18 augustus 2021. nationalistisch ongeduld15Zhang Zhouxiang, ‘High-speed train to Taiwan song goes viral’, China Daily, 12 november 2021; ‘「統一後，台灣省買房怎麼選？」　中國網紅豎大拇指點名這城市’, Apple Daily TW, 1 november 2021. en Westers falen kunnen ervoor zorgen dat Peking de risico’s anders gaat wegen. Hoewel de gezaghebbende publicaties het nog niet reflecteren, spreken Chinese functionarissen achter de schermen steeds overtuigder over de Chinese kansen in geval van oorlog.16Oriana Skylar Mastro, ‘The Taiwan Temptation: Why Beijing Might Resort to Force’, Foreign Affairs, jrg. 100, no. 4, juli/augustus 2021.

    Men kan concluderen dat het ontmoedigen van formele onafhankelijkheid nu minder waard is geworden.17A.A. Bastian, ‘Threatening Taiwan Gets China More Than Invading It Would’, Foreign Policy, 30 november 2021. Men kan concluderen – na nog een geopolitiek kantelpunt zoals die de recessie van 2008 of de pandemie van 202018Uitgelegd in ideaalvorm in: Rush Doshi, The Long Game: Chinas Grand Strategy to Displace American Order, Oxford: Oxford University Press, 2021. – dat het Westen nu echt te zwak is om tegenstand te bieden. Maar het grootste risico bestaat uit ongewilde escalatie.

    Nu de temperatuur oploopt19John Liu, Jing Li, en Samson Ellis, ‘China Moves to Quash Online Rumors That Taiwan War Looms’, Bloomberg, 4 november 2021. en de nationalistische propaganda van China en de consoliderende nationale identiteit op Taiwan20Sense Hofstede, ‘Taiwan’s Democratic Journey and Stabilising National Identity’, 9DASHLINE, 9 december 2020. steeds verder uiteen staan, zou een incident een kettingreactie op gang kunnen brengen die tot een uitkomst leidt, die niemand wil.

    De activiteiten van de Chinese luchtmacht ten zuiden van Taiwan21Silva Shih, Daniel Kao, Sylvia Lee, Yingyu Chen en Shuren Koo, ‘Why the Chinese Military Has Increased Activity Near Taiwan’, CommonWealth Magazine, 2 november 2021. zijn naast signaal en oefening ook contactmomenten met de Taiwanese luchtmacht. Hoe meer contactmomenten, hoe groter de kans op ongelukken. Hetzelfde geldt voor toenemende activiteiten van Chinese vissers,22CNA, ‘Chinese fishing boat, crew held after poaching near Penghu’, Focus Taiwan, 28 juni 2021. maritieme militie23Jason Pan, ‘Shots fired as Chinese boats ram coast guard ship’, Taipei Times, blz. 3, 22 maart 2020. en baggeraars.24Louise Watt, ‘Line in the sand: Chinese dredgers are stealing Taiwan, bit by bit’, Nikkei Asia, 16 juni 2021.

    Militaire oefeningen en bewegingen die Peking gebruikt om Taiwan een defaitisme aan te praten, voeden ook de lust van de Chinese haviken. De nationalistische rellen die uitbraken in China nadat de Japanse kustwacht een Chinese kapitein arresteerde in 2010, zijn een duidelijke illustratie van de binnenlandse druk waar Peking rekening mee moet houden.

    Daarnaast moeten we beducht zijn op een economische of politieke crisis in China zelf. Peking vertrouwt nu nog dat de ‘loop van de geschiedenis’25Zie een van de stukken uit een vierluik met achtergrond: Sense Hofstede, ‘100 jaar CCP: de loop van de geschiedenis’, China2025.nl, 11 oktober 2021. de Partij bevoordeelt en dat uiteindelijk de machtsverhoudingen zo zullen worden, dat Taiwan geen keus heeft of dat China sterk genoeg is om de gevolgen van sancties te weerstaan.

    Wanneer dat vertrouwen weg is, dan zou de Partij misschien wel gebruik willen maken van de voorsprong die het nu (al/nog) meent te hebben. Of het zou een invasie van Taiwan als een nuttige nationalistische afleiding kunnen zien.

    Ten slotte is het belangrijk om de dynamiek on the ground in de gaten te houden. De centrale regering in Peking kan misschien wel niet de intentie hebben om aan te vallen, maar de logica van escalerende reacties kan ervoor zorgen dat de betrokken partijen toch stapje voor stapje richting een kinetisch conflict bewegen. Hoe meer vliegtuigen rond Taiwan vliegen, hoe meer kansen op ongelukken. Hoe warmer de temperatuur in de lucht boven de Straat, hoe meer de boel een eigen leven kan gaan leiden.

    De Europese mogendheden hadden ook niet de intentie elkaar in het verderf te storten voor de zomer van 1914. Maar het Chinese nationalisme en de zelfoverschatting van het eigen kunnen nemen zienderogen toe, terwijl men steeds geringschattender doet over het ‘neergaande’ Westen.26Chris Buckley, ‘“The East Is Rising”: Xi Maps Out China’s Post-Covid Ascent’, The New York Times, 3 maart 2021.

    De grootste uitdaging voor Nederland

    Een opiniestuk in de NRC riep Nederland en Europa op om al vast na te denken over een eventuele oorlog.27Tim Sweijs en Joris Teer, ‘Stel, China valt Taiwan aan. Wat doen wij dan?’, NRC, 8 oktober 2021. Ik sluit mij grotendeels daarbij aan. Voor de Clingendael Spectator schreef ik eerder al over het belang om de factor Taiwan mee te nemen wanneer Nederland nadenkt over de Indo-Pacific,28Sense Hofstede, ‘Risico op escalatie Indo-Pacific met Chinese druk op Taiwan’, Clingendael Spectator, 9 december 2020. en ben daar niet de enige in.29Gerrit van der Wees, ‘Nederland hoort achter Taiwan te gaan staan’, De Telegraaf, 21 oktober 2021.

    Economische afschrikking kan daarbij een belangrijke rol spelen,30Fred Sengers, ‘Maak de prijs om Taiwan binnen te vallen zo hoog, dat China het wel uit zijn hoofd laat’, Trouw, 29 oktober 2021. hoewel wij niet moeten onderschatten hoe agressief Peking alleen al een aankondiging van potentiële tegensancties zou vinden. Echter, een Chinese invasie van Taiwan zou politiek niet het lastigste scenario zijn.

    De humanitaire ramp, de overduidelijke Chinese agressie, de geopolitieke consequenties en de Amerikaanse betrokkenheid zouden de politieke keuze voor Europa relatief makkelijk maken bij een conventionele oorlog, hoe moeilijk het militaire antwoord ook zou zijn.

    Moeilijker zou het zijn, als China na 2023 of 2024 creatiever om gaat met Taiwan. Er zijn verschillend manieren waarop het kan proberen om Taiwan uit te lokken het eerste schot te lossen. Hoe daarop te reageren is de echte politiek uitdagende vraag.

    Laat Den Haag de KLM doorvliegen naar Taipei als Peking het Taiwanese luchtruim sluit? Wat doen de rederijen als de Chinese douane hen vraagt om vracht van Rotterdam naar Taiwan vooraf aan China aan te melden? Laten wij de Taiwanese kustwacht vrachtschepen uit Nederland escorteren om door een Chinese blokkade te breken?

    Het zou nuttig zijn als Europa helpt bij het verkrijgen van asymmetrische defensieve capaciteiten, of in ieder geval niet in de weg staat wanneer privébedrijven dat doen. De mogelijke economische kosten duidelijk communiceren aan Peking helpt bij het versterken van de afschrikking. Een sterke EU helpt het Chinese verhaal van Westerse neergang te ontkrachten. Samenwerking met Taipei op allerlei vlakken helpt Chinese psychologische druk te ondermijnen.

    Maar uiteindelijk is de Chinese wens om Taiwan te annexeren niet gebaseerd op een kosten-batenanalyse, maar op etno-nationalisme. Afschrikking kan niet alle risico’s wegnemen. De kosten die China ons zou laten betalen bij steun aan Taiwan in dit gevoelige dossier zouden hoog zijn. Het is dus ook de zaak om al vast de moeilijke politieke besluiten door te spelen vóórdat Rutte ineens door de KLM uit zijn bed wordt gebeld.

  • Presidenten Xi Jinping en Tsai Ing-wen spreken over Taiwan

    Het afgelopen weekend hielden de presidenten Xí Jìnpíng (习近平) en Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén) elk een belangrijke toespraak. Tien oktober was het 110 jaar sinds de opstand van 1911 in Wuhan die de Xinhai-revolutie (辛亥革命 xīnhài gémìng) inluidde waarmee het Qing-keizerrijk ten einde kwam. Vanaf 1 januari 1912 bestond er een Republiek China (ROC, 中華民國 zhōnghuá mínguó) die de mantel van de Chinese beschaving en het territorium van de multinationale Qīng (清) claimde. Xi’s Volksrepubliek China (PRC, 中华人民共和国 zhōnghuá rénmín gònghéguó) claimt de erfgenaam te zijn van de in 1949 door de Chinese Communistische Partij (CCP, 中国共产党 zhōngguó gòngchǎn dǎng) verslagen ROC. De na 1949 op Taiwan opgebouwde staat claimt formeel nog steeds de ROC te zijn. De leiders van beide landen staan daarom stil bij deze dag. Nu de spanning oploopt, is het nuttig om te kijken wat beiden gezegd hebben over de wederzijdse betrekkingen.

    (more…)

  • Waarom valt de Chinese luchtmacht Taiwan lastig?

    De laatste paar dagen is er wereldwijd aandacht voor de ongeëvenaarde aantallen vliegtuigen waarmee de Chinese luchtmacht Taiwan lastigvalt. Wat is er precies aan de hand? China’s Volksbevrijdingsleger voert al een langere tijd de druk op. Het vliegt oorlogsvliegtuigen in de zuidwesthoek van de Taiwanese luchtverdedigingszone (ADIZ). De cijfers van Gerald C. Brown laten een rijzende trend zien. De vier dagen sinds de nationale dag van de Volksrepubliek China op 1 oktober zijn er drie keer nieuwe records gebroken: er vlogen achtereenvolgend 38, 39, 16 en 56 vliegtuigen richting Taiwan. De meest directe trigger lijken de Chinese nationale dag en westerse militaire oefeningen in de regio te zijn. Maar er zit meer achter. Ik bespreek waarom.

    Technische achtergrond

    Ten eerste enkele technische details: een ADIZ is wat anders dan luchtruim. Dat is de lucht boven het grondgebied of de territoriale wateren (grofweg: tot 12 zeemijl uit de kust). Daarin is een land soeverein. Chinese jachtvliegtuigen in het Taiwanese luchtruim zouden gewapend conflict riskeren. Om dat luchtruim te beschermen en misverstanden te voorkomen, hebben sommige landen op bepaalde plekken een luchtverdedigingszone uitgeroepen.

    Zo’n ADIZ heeft geen betekenis in het internationaal recht. Er zijn verschillende variaties, maar doorgaans komt het er op neer dat een land vraagt aan (bepaalde) vliegtuigen om zich aan te melden voordat ze het gebied binnen vliegen. Doen ze dat niet, dan kan het de luchtmacht sturen om te kijken wat de bezoeker wil. Deze regeling geeft de luchtverdediging de tijd om te reageren voordat een potentieel vijandig vliegtuig het soevereine luchtruim bereikt.

    Dat het vooral een regeling betreft om het beheer van het luchtruim te versimpelen, betekent niet dat je het ongestraft kunt negeren. Daarmee signaleert een ‘binnendringende’ buur toch een zekere vijandigheid. China is zich bewust van het signaal dat het afgeeft. In het geval van Taiwan wijst men er dikwijls op dat Taiwans ‘Republic of China ADIZ’ (中華民國防空識別區 zhōnghuá mínguó fángkōng shìbié qū) voor bijna de helft het Chinese vasteland beslaat. Dat is echter een erfenis van de geclaimde Taipei Flight Information Region (FIR). De Taiwanese luchtmacht beperkt zich in de praktijk vanzelfsprekend tot wat zich afspeelt aan de Taiwanese kant van de middenlijn in de Straat van Taiwan.

    Er zijn twee verschillende manieren waarop de Chinese luchtmacht Taiwan lastig valt. De eerste, de meest serieuze, is wanneer het rechtstreeks over de middenlijn tussen Taiwan en China vliegt. Dat is zeldzaam. De tweede manier is wat we doorgaans zien. Dan vliegt het Volksbevrijdingsleger linksonder de Taiwanese helft van de ADIZ in. In de zuidwesthoek vliegt het dan tussen Taiwan zelf en het door Taiwan gecontroleerde Pratas-eiland (東沙島 dōngshā dǎo) in de Zuid-Chinese Zee. Meestal gaan de vliegtuigen slechts heen en weer, maar afgelopen maart vormden ze een tangbeweging samen met vliegtuigen die langs het Japanse Okinawa (沖縄) vlogen.

    Redenen voor China’s gepor

    Het Chinese Volksbevrijdingsleger (PLA) blijft moeilijk te doorgronden, maar er zijn genoeg redenen waarom het nu een krachtig signaal af zou willen geven. Dat signaal is niet alleen op Taiwan gericht, maar ook op de binnenlandse politiek.

    Praktische redenen spelen een rol. Het annexeren van Taiwan is een van de voornaamste taken waarop het Volksbevrijdingsleger oefent. Daarbij helpt het bekend te raken met het luchtruim rondom Taiwan. Bovendien vertelde een Taiwanese bron aan persbureau Reuters dat volgens hem de vliegtuigen ook oefenen op het bombarderen van een Amerikaanse ‘carrier strike group’. Een belangrijk onderdeel van de Chinese strategie voor een invasie van Taiwan bestaat uit het voorkomen dat bondgenoten het eiland te hulp kunnen schieten.

    Over een ‘carrier strike group’ gesproken, de CSG van de Britse Queen Elizabeth – met de Nederlandse Zr.Mr. Evertsen – is ook in de regio en voer gisteren de Zuid-Chinese Zee in via het Bashi-kanaal (巴士海峽 bāshì hǎixiá). Dit kanaal scheidt Taiwan en de Filipijnen van elkaar in het zuiden van de Taiwanese ADIZ. Eerder al oefenende de Queen Elizabeth met twee Amerikaanse en een Japanese collega. (EDIT: Volgens een bron van het Japanese persbureau Kyodo was dit de reden voor Xi Jinping om instructies te geven om militaire druk uit te oefenen.) Tegelijkertijd vertrok een delegatie Franse senatoren voor een werkbezoek aan Taiwan onder luid Chinees protest. Bovendien had Amerika de eerst golf vliegtuigen veroordeeld. Zulke ‘provocaties’ kunnen vanuit Pekings perspectief ook niet ongestraft blijven. Dit zal de meest directe aanleiding zijn voor dit specifieke moment.

    Het is daarnaast een nuttige manier om Taiwan op kosten te drijven. Elke keer weer zo’n ‘scramble’ kost niet alleen energie en tijd, het kost ook geld. Taipei geeft miljoenen uit aan de reacties, defensiebudget dat nu niet kan worden besteed aan modernisering. Uitgaven aan onderhoud en scrambles zijn met 56% gerezen sinds China een antagonistische houding aannam vanaf de verkiezen van president Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén). Daarnaast wordt Taiwan zo ook gedwongen reactietijden en tactieken prijs te geven aan de bezoekende Chinese vliegtuigen.

    In China neemt het agressieve nationalisme aan kracht toe de afgelopen jaren. Men verliest het geduld met Taiwan, terwijl het eiland juist alleen maar meer internationale erkenning krijgt. 1 oktober was de nationale dag van de Volksrepubliek. Dat was een uitstekend moment voor een signaal. Taiwan lastig vallen is een relatief goedkope optie: er is geen groot gevaar op een werkelijk conflict, maar het lijkt wel lekker daadkrachtig en agressief.

    Werkelijke winst voor China

    De echte winst zit voor Peking elders. Het claimt Taiwan als Chinees grondgebied en kan zo volgens de nationalistische professor Zhū Fēng (朱锋) normaliseren dat zijn luchtmacht in ‘eigen’ land opereert. Door regelmatig in het gebied rond Taiwan te opereren, suggereert de Chinese defensie een beeld van ‘effectieve controle’. Bovendien is het een uitdaging naar Taiwan en de Verenigde Staten: jullie kunnen toch niks terug doen. Het is onderdeel van een salamitactiek om feiten op de grond te creëren die we ook zien met de nepeilanden in de Zuid-Chinese Zee.

    Sommige Taiwanese observatoren maken zich ook zorgen dat het ook gemakzucht kan kweken. Wanneer op een dag de Chinese bommenwerpers niet omkeren, zal dat een verrassing zijn. Maar het is lastig om de aandacht niet te laten verslappen. Berichtgeving over de huidige golf valt niet echt op temidden van het gebruikelijke sensationalisme van de Taiwanese media. Voor de gemiddelde Taiwanees is het vooral een bevestiging van de onaantrekkelijkheid van China.

    De escalatie van China is onverantwoord. Een ongeluk kan altijd tot ongewilde escalatie leiden. Maar tot een oorlog zal het niet zo snel komen. De komende tijd zal voor Peking juist alles gericht zijn op het bewaren van stabiliteit. Er mag niks misgaan voor de Olympische Winterspelen in Peking van februari 2022, het Partijcongres van oktober 2022 waar Xi Jinping zijn ongekende derde termijn zal krijgen, en de parlementszitting van maart 2023 waarop de nieuwe machtsverhoudingen bevestigd moeten worden. Je zou juist de druk op Taiwan kunnen zien als een poging om te zorgen dat Taipei geen rare sprongen maakt in een periode waarin de Partij druk bezig is met interne gevechten.

    Ik verwacht dat vanaf 2023 China actief zal gaan proberen om Taiwan te annexeren. Tot die tijd poogt het Chinese Taiwanbeleid twee dingen: formele onafhankelijkheid ontmoedigen en defaitisme aanpraten. De militaire druk dient als waarschuwing en ook om de Taiwanezen ervan te overtuigen dat verzet zinloos is. Het is onderdeel van wat het Volksbevrijdingsleger ‘psychologische oorlogsvoering’ (心理战 xīnlǐ zhàn) noemt. In die zin heeft alle aandacht voor de Chinese luchtmacht in Taiwans ADIZ juist het effect dat het Pekings boodschap versterkt.

    Bonnie Glaser legt uit waarom we niet direct oorlog hoeven te verwachten.

  • China’s aanval op de VS maakt duidelijk dat het niet meer zal buigen

    Het gesteggel over wie precies haar tegenhanger is, maakte al duidelijk dat het bezoek van de Amerikaanse onderminister van buitenlandse zaken Wendy Sherman aan China niet soepel zou verlopen. Nu lijkt het dat Peking de bijeenkomst aan heeft gegrepen om een harde boodschap over te brengen. De campagne om Amerika aan te wijzen als mogelijke oorsprong van de coronaviruspandemie komt daar nog bovenop. Hoewel we de afgelopen jaren al in een continue stroomversnelling zitten – die nog steeds versnelt – is dit schakelpunt de moeite waard om uit te lichten. China ziet Amerika als vijand. In dit stuk ga ik de lijstjes met eisen bij langs.

    (more…)

  • Innovatie in Europese Chinapolitiek gebeurt in het oosten van de EU

    Bij de strijd om de EU-China Comprehensive Agreement on Investment (CAI) gaat de aandacht uit naar de Europese Commissie en het Duits-Franse koppel Merkel-Macron dat gesaampjes bij Ome Xi op videobezoek mag. Ondertussen komen de oostelijke lidstaten vaak in de West-Europese pers als vermeende blokkade voor een gemeenschappelijk Chinabeleid. Maar behalve Sigrid Kaag uitte ook een land als Polen zijn twijfels over de overhaaste CAI. Terwijl Angela Merkel en haar beoogde opvolger Armin Laschet nog met drogredenen waarschuwen voor wat Peking graag een ‘Nieuwe Koude Oorlog’ noemt, laat Midden- en Oost-Europa zien hoe een actievere politieke discussie over de houding van de EU ten opzichte van China er uit zou kunnen zien. Hier begint het bepalen van de Europese rol in de wereld.

    Zelfs in Hongarije, onder de autoritaire Viktor Orbán het meest pro-Chinese land in Europa, gebeurt er meer dan het blokkeren van gemeenschappelijk buitenlandbeleid. China is een factor geworden in de binnenlandse politiek, een factor waarvan Orbán maar al te graag afleidt door de lhbt-kaart te spelen. Maar voor de burgemeester van Boedapest, Gergely Karácsony, was weerstand tegen een peperdure campus van Fudan University een handige manier om de oppositie te mobiliseren. Dit is niet alleen een politieke beweging tegen de corrumperende en ondermijnende impact die zulke samenwerking met zich mee brengt, maar ook is het een kans om neer te zetten voor welke democratische en humanitaire waarden de oppositie wil dat Hongarije staat.

    Een soortgelijk politiek spel zie je ook in Tsjechië. De huidige conservatieve president Miloš Zeman is pro-China en was via een Chinese adviseur verbonden aan een geruchtmakend corruptieschandaal in de VN. Zakenmensen uit dezelfde cirkels en de Chinese ambassade in Praag waren ook betrokken bij een poging tot het opzetten van een pro-Peking onderzoekscentrum aan de Karelsuniversiteit Praag en het beïnvloeden van de Tsjechische media. De onrust over Chinese inmenging bereikte een kookpunt toen de voorzitter van de Tsjechische Senaat, Jaroslav Kubera, overleed aan een hartaanval na dreigende brieven van de Chinese ambassade en President Zeman die hem ervan wilden weerhouden om zijn voorgenomen werkbezoek naar Taiwan te ondernemen.

    De tegenaanval werd ingezet door de burgemeester van Praag, Zdeněk Hřib van de Piratenpartij – die al eerder gedoe had met de Chinese ambassade over een stedenband met Taipei – en de nieuwe Senaatsvoorzitter Miloš Vystrčil. Beide bezochten Taiwan in de zomer van 2020, en Vystrčil sprak het Taiwanese parlement toe. Voor beide politici was dit een manier om een statement te maken tegen de schimmige pro-Peking wereld rond President Zeman en bevriende zakenmensen. Het stond ook in de Taiwan-vriendelijke en China-kritische traditie van democratiseringsheld Václav Havel.

    Buurland Slowakije liet ook zien bereid te zijn de persoonlijke banden aan te halen met Taiwan. Toen Taiwan in april 2020 zo’n 7 miljoen gezichtsmaskers aan 11 Europese landen gaf, gingen er zo’n 200.000 naar Slowakije. Om Taiwan daarvoor te bedanken, kondigde Bratislava aan 10.000 vaccins te doneren aan Taipei nu het land moeite heeft om aan voldoende voorraad te komen.

    Hiermee volgt het land de Baltische durfal Litouwen. Dat kondigde eerder al aan 20.000 doses AstraZeneca te doneren aan Taiwan uit dank voor eerdere Taiwanese hulp. Nadat Vilnius eerder al aankondigde een vertegenwoordiging in Taipei te openen, komt er nu ook een Taiwanees kantoor in Litouwen, de eerste in Europa onder de naam ‘Taiwan Representative Office’ in plaats van het gebruikelijke ‘Taipei Representative Office’. De kleine Baltische staten zijn minder afhankelijk van handel met China en Litouwen hoeft dus minder bang te zijn voor Chinese vergelding. Maar het past ook in een steeds kritischere houding ten opzichte van Peking.

    Vilnius was eerder al in het nieuws met de aankondiging dat het zich terug wil trekken uit de jaarlijkse top tussen Midden- en Oost-Europese en Chinese regeringsleiders, de zogeheten CEEC 17+1. In plaats van dit overleg – waarbij Peking handig EU-lidstaten en niet-lidstaten samenbrengt – en in plaats van de exclusieve onderonsjes voor Macron-Merkel wil Litouwen Europese eenheid versterken door een top met China waarbij alle landen betrokken zijn. Net als de actieve diplomatiek in de Belarus-crisis laat Litouwen in zijn Chinabeleid ook weer zien wat voor EU het wil.

    Toen tijdens de laatste 17+1-top in januari dit jaar Peking het afnemende enthousiasme wilde keren door President Xi Jinping zelf te sturen, kreeg het een pijnlijke verrassing: ondanks grote druk van Chinese diplomaten stuurden Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië en Slovenië slechts een minister. Hoewel oorspronkelijk enthousiast over de mogelijkheden die China zou bieden, zijn deze landen steeds meer teleurgesteld geraakt. Economisch levert China niet op wat men gehoopt had. Daarnaast zorgt Peking voor onrust door de steeds nauwere samenwerking met Moskou. Bovendien willen veel van de nieuwere NAVO-landen graag goede banden blijven houden met de Verenigde Staten. Washington oefent steeds meer druk uit om een hardere lijn te trekken.

    Polen is een voorbeeld van een land dat Amerikaanse steun als onontbeerlijk ziet tegenover het dreigende Rusland van Poetin. Maar teleurstelling in China speelt ook een rol. Veel aandacht krijgt de spionagezaak tegen een voormalige werknemer van Huawei. De vertegenwoordiger van Warschau in Brussel uitte ook Polens twijfel bij de discussie van de CAI. Dit is onderdeel van een groeiend wantrouwen over de Chinese intenties, gevoed door onhandige diplomatiek rondom coronasteun in 2020.

    Hoewel de manier waarop Hongarije’s Orbán het Europese Chinabeleid traineert tot zorgen maant, moge het duidelijk zijn dat zelfs daar in de binnenlandse politiek discussies lopen over wat voor houding tegenover China past bij het soort land dat de Hongaren willen zijn. Diezelfde bereidheid om ergens voor te staan, zien we ook elders in de regio. Ties Dams en Monika Sie Dhian Ho schreven eerder voor Clingendael over het belang voor een strategischer verhaal over de Europese rol in de wereld. Van de kleine donaties van Slowakije en Litouwen aan Taiwan tot de politieke stellingname in Tsjechië, in Midden- en Oost-Europa zien we al, om met Bernlef te spreken, de eerste kleine antwoorden die op de grote vragen passen.

  • Hoeveel Chinese invloed op de Duitse farmaceut BioNTech blijkt uit de Taiwanese aankoopproblemen?

    Toen Covid-19 afgelopen mei door de Taiwanese verdediging brak, kwam er na een voorbeeldige zeventien maanden pandemiebeheersing paniek over de grootste zwakte van het beleid: het gebrek aan vaccins. Taipei had al miljoenen vaccins van AstraZeneca en Moderna besteld. Maar levering bleef achter en het vaccinatieplan was afhankelijk van het succes van eigengemaakte vaccins van Medigen en UBI. Die waren echter nog in Fase II van het testen. Inmiddels lijken de onderzoeksresultaten daarvan positief en heeft 18% van de Taiwanezen al een eerste dose gehad – niet alleen dankzij leveringen van fabrieken in Thailand en de Europese Unie, maar ook na grote donaties van Japan en de Verenigde Staten. De uitbraak is ook weer grotendeels onder controle.

    De politieke spanning die de uitbraak veroorzaakte is nog niet weg. Chinese misinformatie over verborgen gevallen en zogenaamd overweldigde ziekenhuizen daargelaten, de oppositie en Peking gebruikten het gebrek aan vaccins om de DPP-regering aan te vallen. President Tsai Ing-wen (蔡英文 Cài Yīngwén) sloeg terug door te stellen dat Chinese druk een overeenkomst met BioNTech op het laatste moment had doen kapseizen in januari 2021. Afgelopen maandag 12 juli kondigden chipfabrikant TSMC en de Yonglin Foundation aan dat ze alsnog geslaagd waren om 10 miljoen doses te kopen voor Taiwan. Deze indirecte route is een mooie gelegenheid om te kijken hoe groot Chinese invloed is bij een voor Europa zo cruciaal bedrijf als de Duitse farmaceut BioNTech.

    Het Pfizer/BioNTech-vaccin tozinameran gaat tegenwoordig onder de merknaam Comirnaty, maar de meeste mensen hebben het slechts over ‘Pfizer’. Dat is niet helemaal eerlijk: de technologie is ontwikkeld door BioNTech, Pfizer is slechts investeerder, begeleider van onderzoeken, en één van de fabrikanten. Er was echter nog een andere investeerder: Shanghai Fosun Pharmaceutical (上海复星医药). Fosun Pharma was vroege investeerder en is betrokken bij sommige testen. Ook is het de bedoeling dat het gaat produceren in China. In ruil hiervoor kreeg het de licentie voor ‘Greater China’. In Hong Kong spreekt men dan ook van het Fosun/BioNTech-vaccin, hoewel het product vooralsnog uit dezelfde BioNTech-fabriek in Duitsland komt als de Europese ‘Pfizer’.

    Het probleem voor Taiwan is dat ‘Greater China’ niet alleen de Volksrepubliek China betreft – het Chinese Vasteland, Hong Kong en Macao – maar ook het door China geclaimde Taiwan. China en Taiwan erkennen elkaar niet. Er is geen juridisch kader voor het importeren van geneesmiddelen uit het Chinese Vasteland naar Taiwan. De problemen tussen AstraZeneca, de Europese Unie, en het Verenigd Koninkrijk over een fabriek in Leiden laten zien hoe complex regulering al is onder normale omstandigheden, laat staan wanneer één partij duizenden raketten op de ander heeft gericht. Het is de vraag waarom BioNTech dan toch de licentie voor Taiwan aan Fosun Pharma gaf. De compleet voorspelbare problemen die hieruit voortkomen zijn het eerste duidelijke gevolg van Chinese invloed: als Peking niet per se Taiwan moest annexeren, dan waren al die blokkades er niet.

    De meest detailleerde beschrijving van wat er in januari mis ging kwam van de Taiwanese vertegenwoordiger in Duitsland Shieh Jhy-Wey (謝志偉 Xiè Zhìwěi). Op Facebook schreef hij dat er een contract lag en dat BioNTech tegen juli 5 miljoen doses zou leveren. Maar op het laatste moment verscheen er ineens een nieuw contactpersoon die eiste dat Taiwan niet als land (我国) werd aangeduid, gebruikmakend van de vereenvoudigde Chinese karakters die men op het Chinese Vasteland gebruikt. Hoewel Taipei snel akkoord ging met de gevraagde wijzigingen, viel hierna ineens alles uiteen. Het contract kwam er niet. Het is niet duidelijk wie of wat hierachter zat.

    China heeft altijd ontkend in te hebben gegrepen. Dit moet je zien tegen de achtergrond van een campagne om Taiwan de Chinese vaccins van Sinovac en Sinopharm op te dringen. Verschillende pro-annexatiefiguren uit Taiwan gingen een vaccin halen in China, terwijl Peking en oppositiepartij KMT luid riepen dat de DPP-regering helemaal geen moeite deed om vaccins te kopen, omdat ze niet op het politiek, juridisch en praktisch onmogelijke Chinese aanbod inging. Ondertussen verdedigde China de licentie van Fosun en stelde dat het lokale overheden, organisaties en bedrijven uit Taiwan vrij stond om via Fosun het vaccin van BioNTech te kopen. De centrale regering in Taipei kwam niet voor in dit lijstje.

    Een regering die wel inmenging toe gaf, was de Duitse. Vertrekkend vertegenwoordiger Thomas Prinz vertelde Central News Agency dat Berlijn contact had gezocht met BioNTech over de deal. Prinz gaf toe dat de Chinese licentiehouder wel een factor was geweest bij het mislukken in januari. Dit is het eerste onduidelijke gevolg van Chinese invloed: het is onduidelijk of het directe probleem lag bij werknemers van BioNTech, bij Fosun, of bij Chinese overheidsdruk op de betrokkenen.

    Het tweede onduidelijke gevolg van Chinese invloed bleek toen – na de problemen van de centrale overheid – plotseling verschillende privé-partijen, eenheidsfrontfiguren en door de KMT bestuurde lokale overheden met allerlei vage aanbiedingen kwamen van vaccins via Chinese partijen. De centrale regering gaf uiteindelijk toe dat privé-partijen met autorisatiebrief namens Taipei mochten inkopen, zolang het contract maar direct met de fabrikant was en de fabriek niet in China stond. Nadat eerst de oprichter van Hon Hai Precision (denk: iPhone-maker Foxconn) Terry Gou (郭台銘 Guō Táimíng) zei BioNTech te kopen via zijn Yonglin Foundation (永齡基金會), kwam daarna het politiek zeer invloedrijke TSMC (台積電) erbij. Met deze zet bracht Taipei extra politiek gewicht en mondiale aandacht te berde. Uiteindelijk sloten beide een deal met BioNTech en een dochteronderneming van Fosun Pharma in Hong Kong om elk 5 miljoen doses te kopen en te doneren aan de Taiwanese regering. Een overeenkomst voor derde batch van 5 miljoen via de boeddhistische hulporganisatie Tzu Chi Foundation (慈濟基金會) is nog in de maak. De vaccins gaan van Hongkongse distributeur Fosun Industrial naar Singaporese distributeur Zuellig Pharma, betrokken bij de meeste vaccinleveringen in Zuidoost-Azië en Taiwan.

    Het persbericht van BioNTech maakt een tweede duidelijk gevolg van Chinese invloed zichtbaar: de titel spreekt van ‘Taiwan Region’ en de CEO van Fosun Pharma spreek van ‘Taiwanese compatriots’. Beide zijn standaardtaal uit de Chinese propagandarichtlijnen. BioNTech is geen overheidsorgaan, maar zelfs regeringen hoeven zich onder hun eigen één China-beleid niet per se te houden aan de regels van Pekings één China-principe. Toch gebeurt dat hier, omdat BioNTech een deal is aangegaan met een groot Chinees bedrijf. Maar Taiwan is gewoon een land.

    Ondertussen gaat de KMT gewoon door met het proberen om politieke punten te scoren. Zo riep de partij op om de BioNTech-vaccins te reserveren voor tieners, terwijl de regering daar al voor het plannen was. Hoewel er al miljoenen vaccins zijn weggepikt in Taiwan en er nog meer onderweg zijn, doet de KMT nog graag alsof de DPP geen moeite doet voor vaccins. Na het success van TSMC en Yonglin, probeert het nog steeds om toestemming te krijgen dat lokale KMT-besturen diezelfde route mogen volgen, hoewel Taipei zegt dat er voorlopig genoeg besteld zijn en niet alle lokale KMT-besturen mee willen doen.

    Peking gaat ook door: het beschuldigt Taipei van gestolen glorie door het claimen van het harde werk van privé-partijen terwijl de DPP zelf niks zou doen. Daarbij gaat het voorbij aan het feit van de betrokkenheid van de Taiwanese vertegenwoordiging in Berlijn en de Duitse regering, maar ook de samenwerking tussen het ministerie voor volksgezondheid en TSCM en Yonglin. Niettemin is het derde duidelijke gevolg van Chinese invloed al zichtbaar in de politieke onrust en nepnieuws die China teweeg brengt in Taiwan, ook over de effectiviteit en bijwerkingen van mRNA-vaccins zoals die van BioNTech.

    De samenwerking tussen BioNTech en Fosun Pharma heeft geleid tot drie duidelijke gevallen van Chinese invloed: distributie aan Taiwan is moeilijk geworden, het bedrijf moet Chinese propagandataal volgen als het over Taiwan praat, en het is een politiek conflict ingetrokken. Er zijn ook twee onduidelijke gevallen van Chinese invloed die onderzoeksjournalisten in Duitsland en China zouden moet natrekken: om onduidelijke maar waarschijnlijk politieke redenen ging een verkoopcontract van BioNTech op het laatste moment niet door, en de verkoop van BioNTech-producten belande in een schemerzone en werd gemaakt tot een politiek wapen dat China-vriendelijke krachten zou versterken. Moderna en AstraZeneca konden wel gewoon aan Taiwan verkopen en zijn ook geen ongewilde handlangers geworden van anti-regeringskrachten.

    Dit geval laat duidelijk zien dat er voor Europese bedrijven grote risico’s kleven aan samenwerking met Chinese partijen. Zodra je op een politiek gevoelig onderwerp stoot, dwingt de aanwezigheid van de Chinese partner tot het volgen van Chinees beleid. Europese bedrijven dreigen zo niet alleen in een potentieel commercieel schadelijk politiek mijnenveld te geraken, ze dreigen ook gebruikt te worden als hulpmiddel in het Chinees buitenlandbeleid.

  • Hoe de Chinese Communistische Partij de ideologische strijd aan gaat in de wereld

    Dinsdag 6 juli gaf de Chinese president Xí Jìnpíng (习近平) een toespraak op de ‘CPC and World Political Parties Summit’. Op deze bijeenkomst komen buitenlandse politieke partijen eer bewijzen aan de Chinese Communistische Partij (CCP) in een ‘dialoog’. Als onderdeel van partijstaat is de CCP meer een ideologische getint bestuursorgaan dan een politieke partij, maar de partij-identiteit komt nog van pas. Deze top laat zien hoe het International Liaison Department van de Partij een belangrijk onderdeel is van het Chinese diplomatieke apparaat naast het niet altijd zo belangrijke ministerie van buitenlandse zaken. De toespraak was ook een goed voorbeeld van de ideologische strijd die China aan het voeren is. Over dat laatste wil ik het vandaag hebben.

    Niet iedereen is er van overtuigd dat China daadwerkelijk een ideologische strijd aan het voeren is. Het land zou slechts de wereld veilig willen maken voor zijn autoritaire regime. Los van het feit dat zoiets ook ideologische consequenties heeft, maakt een blik op de sociale media van China’s diplomaten duidelijk dat de Chinese kant zich wel degelijk in een systeemwedloop met de Verenigde Staten waant.

    Mijn eerdere analyse van Xi Jinpings speech tijdens het Bo’ao Forum for Asia leidde al tot de conclusie dat hij China neerzet als spil van een nieuwe wereld vol win-win-samenwerking. Ook de toespraak die hij hield tijdens het CCP-jubileum benadrukte de Chinese bijdrages aan de mensheid. In mijn stuk over Pekings revisionistisch wereldbeeld noemde ik ook de ‘briefings’ die de CCP organiseert voor buitenlandse politieke partijen.

    We moeten in Europa het idee loslaten dat er geen ideologische strijd kan zijn als ‘het Westen’ niet het doel is. De bovengenoemde briefings richten zich doorgaans op niet-Westerse partijen. Het Westen dient vooral ter (negatieve) illustratie. Vanuit Chinees perspectief is het gesjeesde Westen een minderheid en vereist ‘echt multilateralisme’ vooral dat de opkomende economieën een grote rol spelen. Ook tijdens de bijeenkomst van gisteren is de lof van niet-Westerse politici reden om de internationale steun voor de CCP te benadrukken.

    Elke partijkader en ambtenaar in China moet naar scholing en herscholing, georganiseerd door partijscholen en apps. Partijkranten, geschiedenisboeken, toespraken, en beleidsnotities moeten de laatste innovaties in het socialisme met Chinese karakteristieken volgen. Vooral aan de top kleurt deze ideologische kijk op de wereld hoe men handelt, bijvoorbeeld de manier waarop men Europa los ziet van de Verenigde Staten.

    Naast het feit dat Westerse commentatoren teveel met zichzelf bezig zijn, maakt de mythe van de Koude Oorlog dat we niet zien dat China al een ideologische strijd voert. Europa moet niet verwachten dat we weer een nette strijd tussen de Verenigde Staten en ‘het kapitalisme’ krijgen tegen de Sovjetunie en ‘het communisme’. Dat betekent niet dat onder het Chinese gedrag geen politieke visie schuilt – politiek is altijd overal. Ook als men claimt geen politiek doel te hebben: depolitiseren is ook ideologisch.

    Peking is al druk bezig met ideologische innovatie die verstrekkende gevolgen kan hebben. De nadruk op de chaos die democratie ‘westerse stijl’ veroorzaakt, zou niet alleen blijken uit het falen van ‘het Westen’ tijdens de economische crisis van 2008 en de pandemie van 2020, maar ook uit de opsomming aan schietpartijen, instortende bruggen en appartementencomplexen, en racistische aanvallen in de Verenigde Staten die je terugvindt op de sociale media van Chinese diplomaten en staatsmedia.

    Daartegenover stelt de CCP een visie op mensenrechten die ‘leven’ vooropstelt. Het ‘Westen’ heeft gefaald tijdens de dodelijke pandemie, omdat het niet genoeg waarde zou hechten aan de levens van zijn burgers, in tegenstelling tot het superieure China. De Partij brengt welvaart. Peking wil erkenning voor het ‘recht op ontwikkeling’ en beschrijft ‘Westerse’ aanvallen op haar politieke model – dat verantwoordelijk zou zijn voor de Chinese economische ontwikkeling – dan ook als aanvallen op de mensenrechten van de Chinezen. Zelfs sancties n.a.v. de genocide in Xinjiang zouden eigenlijk de mensenrechten van de Oeigoeren schaden, omdat ze in zouden gaan tegen hun ‘recht op ontwikkeling’.

    De toespraak van Xi gisteren (officiële Engelse vertaling) verkoopt ook deze visie aan de verzamelde politici uit de hele wereld. Temidden van de ‘Epochale Omwenteling’ die nu plaatsvindt, is het belangrijk dat de wereld samen werkt aan (i) de ‘gemeenschap van een gedeeld lot voor de mensheid’ (⼈类命运共同体 rénlèi mìngyùn gòngtóngtǐ, officieel Engels: ‘a global community of shared future’) (lees: win-win-samenwerking in plaats van ‘Westerse’ kliekjes).
    De wereld moet (ii) vasthouden aan de gedeelde waarden van de mensheid – en juist erkennen dat elk land zijn eigen cultuur en politiek systeem heeft (lees: tegen het verspreiden van ‘Westerse’ waarden).
    De wereld moet (iii) ontwikkeling stimuleren voor elk land, dus respecteren dat elk land recht heeft op ontwikkeling, op een eigen manier (lees: zoals op de ‘Chinese’ manier).
    De wereld moet (iv) samenwerken bij de mondiale uitdagingen zoals pandemieën, terrorisme en klimaatverandering, in plaats van bepaalde landen (lees: China) de schuld te geven.
    De wereld moet (v) bestuur verbeteren, erkennend dat landen hun eigen model en systeem hebben. Het is niet aan buitenstaanders om te bepalen of een land een democratie is, maar aan de bevolking zelf (“一个国家民主不民主，要由这个国家的人民来评判，而不能由少数人说了算！”) om te zien wat beter werkt (lees: beter dan ‘Westerse’ democratie).
    ‘Eigen’ betekent in deze opsomming vooral ‘niet Westers’.

    Ondertussen zal de CCP (a) zijn eigen land moderniseren op ‘Chinese wijze’ en daarmee bijdragen aan de mensheid door nieuwe modellen voor modernisering aan te bieden (为人类对现代化道路的探索作出新贡献).
    De CCP (b) zal de Chinese economie verder hervormen en groeien, waarmee de Partij bijdraagt aan de gezamenlijke ontwikkeling en welvaart van de wereld (为世界各国共同发展繁荣作出新贡献).
    De CCP (c) zal zich als verantwoordelijke grootmacht gedragen, ook door meer ‘Chinese oplossingen’ en ‘Chinese kracht’ aan te bieden in de mondiale strijd tegen armoede, daarmee bijdragend aan het verbeteren van het welzijn van de mensheid (为增进人类福祉作出新贡献).
    De CCP (d) zal bijdragen aan het verbeteren van ‘global governance’ door ‘echt multilateralisme’ na te streven en te zorgen dat niet slechts een ‘klein groepje’ de regels bepaalt, daarmee bijdragen aan de antwoorden op de gezamenlijke uitdagingen van de mensheid (为人类社会携手应对共同挑战作出新贡献).

    Het recht op ontwikkeling à la chinoise is de positieve kant van de medaille waarvan het falen van het ‘Westerse’ model is. Peking presenteert zich steeds zelfverzekerder als voorbeeld voor de wereld terwijl de ‘wolf warrior’-diplomaten geen moment onbenut laten om Westerse landen in een kwaad daglicht te stellen. Als je buiten Europa kijkt en je ogen opent voor de politiek in de Chinese acties, dan kun je de ideologische strijd niet missen.